Οι πρόσφυγες στον μεσοπόλεμο

Οι πρόσφυγες στον μεσοπόλεμο

Συγγραφέας: 

Λιβιεράτος Δημήτρης

Άρδην τ. 38 - 39

Σύμ­φω­να με την α­πο­γρα­φή του 1928, το σύ­νο­λο του πλη­θυ­σμού της Ελλάδας 6.204.684 κά­τοι­κοι.
Πριν α­πό την Μι­κρα­σια­τι­κή κα­τα­στρο­φή ήρ­θαν στη χώρα 151.892 άν­θρω­ποι και με­τά 1.069.957. Σύ­νο­λο 1.221.849. Α­πο­τε­λού­σαν το 19,7 % του ελ­λη­νι­κού πλη­θυ­σμού.

Χώ­ρες προ­ε­λεύ­σε­ως των με­γα­λυ­τέ­ρων ο­μά­δων δη­λώ­θη­καν:
Α­πό την Μι­κρά Α­σί­α 626.954, εκ των ο­ποί­ων 37.728 α­φί­χθη­σαν πριν α­πό την κα­τα­στρο­φή του 1922. Α­πό την Θρά­κη 256.635 και α­πό αυ­τούς 27.057 πριν το 1922. Α­πό τον Πό­ντο 182.169 και 17.528. Α­πό την Βουλ­γα­ρί­α 49.027 και 20.977. Α­πό τον Καύ­κα­σο 47.091 και 32.421. Α­πό την Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, 38.458 και 4.109. Α­πό την Ρω­σί­α 11.435 και 5.1241. 

Να ση­μειώ­σου­με ό­τι, στην α­πο­γρα­φή του 1928, δεν α­να­φέ­ρο­νται βέ­βαια ό­σοι πέ­θα­ναν μέ­χρι τό­τε. Πολ­λοί πρόσφυ­γες ήρ­θαν ή­δη γέ­ρο­ντες και τα­λαι­πω­ρη­μέ­νοι. Πέ­θα­ναν στο διά­στη­μα αυ­τών των 6 χρόνων, χω­ρίς που­θε­νά να α­να­γρα­φούν στις ε­πί­ση­μες στα­τι­στι­κές της ε­πε­τη­ρί­δας2.
Ό­μως με­τα­ξύ των προ­σφύ­γων που α­να­φέ­ρου­με δεν ή­ταν μό­νον κα­τα­στρα­μέ­νοι και πά­μπτω­χοι. Α­πό αυ­τούς που ήρ­θαν πριν την κα­τα­στρο­φή, αλ­λά και με­ρι­κούς που ήρ­θαν μέ­σω άλ­λων χω­ρών, εί­χαν χρή­μα­τα. Με­ρι­κοί μά­λι­στα πολ­λά χρή­μα­τα και α­πο­τέ­λε­σαν μέ­ρος της ελ­λη­νι­κής κα­πι­τα­λι­στι­κής τά­ξης. Ο με­γα­λύ­τε­ρος α­πό αυ­τούς, ο Πρό­δρο­μος Μπο­δο­σά­κης, έ­φτα­σε το 1923 με τε­ρά­στια πο­σά, πε­ριου­σί­α που εί­χε α­πο­κτή­σει στην Ο­θω­μα­νι­κή αυ­το­κρα­το­ρί­α. Οι α­δελ­φοί Πα­πα­δό­που­λοι, που έ­χτι­σαν  την πα­σί­γνω­στη βιο­μη­χα­νί­α Μπι­σκό­των, ήρ­θαν πριν την κα­τα­στρο­φή με πολ­λά χρή­μα­τα για να συ­νε­χί­σουν και να α­να­πτύ­ξουν τις δου­λειές τους.
Ό­ταν το 1961 έ­γι­νε μια σχε­τι­κή έ­ρευ­να, α­πέ­δει­ξε ό­τι α­κό­μα το έ­να τέ­ταρ­το των Ελ­λή­νων βιο­μη­χά­νων εί­χε γεν­νη­θεί ε­κτός Ελ­λά­δος. Πα­ρά το γε­γο­νός ό­τι εί­χαν πε­ρά­σει τό­σα χρό­νια. Βέ­βαια αυ­τοί οι πλού­σιοι δεν εί­χαν κα­μιά σχέ­ση με τους ά­θλιους συ­νοι­κι­σμούς των ε­ξα­θλιω­μέ­νων προ­σφύ­γων, που με­ρι­κοί α­πό αυ­τούς δια­τη­ρή­θη­καν μέ­χρι το 1965. Ού­τε διέ­θε­σαν μέ­ρος της πε­ριου­σί­ας τους για την ε­νί­σχυ­ση των φτω­χών και δυ­στυ­χι­σμέ­νων προ­σφύ­γων.
Ό­ταν έ­φτα­σαν  οι με­γά­λες ο­μά­δες των προ­σφύ­γων, και τους ά­φη­σαν να ε­γκα­τα­στα­θούν στις πα­ρα­γκου­πό­λεις γύ­ρω α­πό τα α­στι­κά κέ­ντρα, χύ­θη­καν α­μέ­σως σε α­να­ζή­τη­ση δου­λειάς. Α­φού δεν διέ­θε­ταν κα­νέ­ναν άλ­λο πό­ρο ζω­ής. Προ­σφέρ­θη­καν για ερ­γα­σί­α με ο­ποιουσ­δή­πο­τε όρους για να ε­πι­ζή­σουν. Α­πε­τέ­λε­σαν έ­να φτη­νό προ­λε­τα­ριά­το που έ­γι­νε πρώ­τη ύ­λη πα­ρα­γω­γής υ­πε­ρα­ξί­ας του, με ορ­μή, α­νερ­χό­με­νου ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού. Ε­κεί­νο τον και­ρό τα με­ρο­κά­μα­τα μειώ­θη­καν α­πό την πί­ε­ση των τό­σων προ­σφε­ρό­με­νων χε­ριών. Και οι πρόσφυ­γες δεν εί­χαν κα­μιά πρό­θε­ση να πλη­σιά­σουν τα ή­δη υ­πάρ­χο­ντα και δρα­στή­ρια συν­δι­κά­τα. Δεν εί­χαν ε­πα­φές μα­ζί τους. Νό­μι­ζαν ό­τι η κα­τά­στα­σή τους εί­ναι προ­σω­ρι­νή και σύ­ντο­μα θα γυ­ρί­σουν στις ε­στί­ες τους. Πέ­ρα­σαν αρ­κε­τά χρόνια και ου­σια­στι­κά με­τά το 1930 για να α­ντι­λη­φθούν ό­τι εί­ναι ερ­γά­τες, ό­σοι ή­ταν στις πό­λεις, και δεν υ­πήρ­χε πλέ­ον ελ­πί­δα δια­φυ­γής προς το χα­μέ­νο για πά­ντα εύ­πο­ρο πα­ρελ­θόν τους.
Τα συν­δι­κά­τα και οι ορ­γα­νώ­σεις της α­ρι­στε­ράς δεν τους α­ντι­με­τώ­πι­σαν ε­χθρι­κά, παρ’ ό­λο που έ­ρι­χναν τα με­ρο­κά­μα­τα. Προ­σπα­θού­σαν να τους εν­σω­μα­τώ­σουν, να τους πλη­σιά­σουν. Υ­πάρ­χουν πε­ρι­πτώ­σεις σε κυ­κλο­φο­ρί­α προ­κη­ρύ­ξε­ων π.χ. που η α­να­γρα­φή αρ­χί­ζει με την κε­φα­λί­δα «Ερ­γά­τες, Α­γρό­τες, Πρό­σφυ­γες». Σαν να α­πο­τε­λού­σαν μιαν ι­διαί­τε­ρη κοι­νω­νι­κή ο­μά­δα ε­κτός των κα­θιε­ρω­μέ­νων τά­ξε­ων. Ύ­στε­ρα α­πό με­ρι­κά χρόνια και ό­χι πο­λύ αρ­γά, αρ­χί­ζουν να εμ­φα­νί­ζο­νται οι πρό­σφυ­γες στην πο­λι­τι­κή ζω­ή. Το πρώ­το με­γά­λο πα­ρά­δειγ­μα α­να­φέ­ρε­ται στις ε­κλο­γές δημάρ­χων και δη­μο­τι­κών συμ­βου­λί­ων του 1925 και συ­γκε­κρι­μέ­να στην Θεσ­σα­λο­νί­κη. Εί­χε ή­δη ε­πι­κρα­τή­σει ο στρα­τη­γός Πά­γκα­λος με το πρα­ξι­κό­πη­μα που έ­κα­νε στις 25 Ιου­νί­ου 1925.
Τον Ο­κτώ­βριο του 1925 έ­γι­ναν δη­μο­τι­κές ε­κλο­γές και τό­τε ο Πά­γκα­λος δέ­χτη­κε έ­να με­γά­λο χτύ­πη­μα. Στην Θεσ­σα­λο­νί­κη ε­ξε­λέ­γη ο υ­πο­στη­ρι­ζό­με­νος α­πό το ΚΚΕ Μη­νάς Πα­τρί­κιος χα­ρα­κτη­ρι­ζό­με­νος σαν “ερ­γα­το­πρό­σφυξ” α­πό τις α­στι­κές ε­φη­με­ρί­δες. Ο δι­κτά­το­ρας Πά­γκα­λος εί­χε ο­ρί­σει υ­πο­ψή­φιο τον βε­νι­ζε­λι­κό Αγ­γε­λά­κη. Η το­πι­κή ορ­γά­νω­ση του ΚΚΕ, της ο­ποί­ας γραμ­μα­τέ­ας ή­ταν ο Πα­στί­ας Για­τσό­που­λος, ό­ρι­σε υ­πο­ψή­φιο τον Πα­τρί­κιο που ή­ταν πρό­σφυ­γας. Σχη­μα­τί­στη­κε μέ­τω­πο ερ­γα­τών και προ­σφύγων. Προ­σπά­θη­σαν να συ­νερ­γα­στούν με την “Συ­νο­μο­σπον­δί­α Προ­σφυ­γι­κών Ορ­γα­νώ­σε­ων”, βε­νι­ζε­λι­κής ε­πιρ­ρο­ής, με τα μέ­λη της χα­ρα­κτη­ρι­ζό­με­να ως “προ­σφυ­γο­πα­τέ­ρες”. Συ­νερ­γά­στη­καν με την α­ρι­στε­ρής α­πό­κλι­σης «Α­νώ­τα­τη Ε­πι­τρο­πή Προ­σφύγων» [ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΤΑΣΙ ΤΟΥ ΚΚΕ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑ!!!] που εί­χε η­γέ­τη τον Μη­νά Πα­τρί­κιο. Δέ­χτη­καν την συ­νερ­γα­σί­α με το ΚΚΕ και ο Πα­τρί­κιος ε­ξε­λέ­γη. Πε­ριέ­λα­βε κομ­μου­νι­στές στο ψη­φο­δέλ­τιο και έ­τσι κέρ­δι­σαν τις ε­κλο­γές. Πή­ραν εί­κο­σι συμ­βού­λους και οι Πα­γκα­λι­κοί δέ­κα. Ο Πά­γκα­λος α­κύ­ρω­σε τις ε­κλο­γές. Οι ε­κλο­γές ε­πα­νε­λή­φθη­σαν και ο Πα­τρί­κιος κέρ­δι­σε με με­γα­λύ­τε­ρη πλειο­ψη­φί­α. Ή­ταν και το πρώ­το ι­σχυρό κτύ­πη­μα κα­τά της δι­κτα­το­ρί­ας το ο­ποί­ο έ­γι­νε δυ­να­τό α­πό την συμ­μα­χί­α ερ­γα­τών [πάλι τα γνωστά ψευδώνυμα! οι Κουκουέδες λέγονται ΕΡΓΑΤΕΣ!] και προ­σφύ­γων. Αλ­λά και η πρώ­τη εμ­φά­νι­ση των προ­σφύγων σε δη­μο­τι­κές ε­κλο­γές σαν α­νε­ξάρ­τη­τος πα­ρά­γο­ντας3. 

Σιγά-σι­γά αρ­χί­ζουν οι δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις. Α­πο­γο­η­τεύ­ο­νται α­πό τον Βε­νι­ζε­λι­σμό και αυτό ση­μαί­νει ό­τι υ­πο­χω­ρεί και το ό­νει­ρό τους των “Χα­μέ­νων Πα­τρί­δων”. Την φα­ντα­σί­α τους ό­τι ο Βε­νι­ζέ­λος, κά­ποια στιγ­μή, θα τους ο­δη­γή­σει πά­λι νι­κη­φό­ρα στην Μι­κρά Α­σί­α. Το πρώ­το δείγ­μα φά­νη­κε στις δη­μο­τι­κές ε­κλο­γές του 1926 στον συ­νοι­κι­σμό της Νέ­ας Κοκ­κι­νιάς (Νί­καια), κο­ντά στον Πει­ραιά. Υ­πο­ψή­φιοι των προ­σφύ­γων κα­τέρ­χο­νται στις ε­κλο­γές α­νε­ξάρ­τη­τοι α­πό το Κόμ­μα των  Φι­λε­λευ­θέ­ρων. Αυ­τός ο α­νε­ξάρ­τη­τος συν­δυα­σμός τους συ­γκέ­ντρω­σε το 20% του συ­νό­λου των ψη­φι­σά­ντων με 6.998 ψή­φους. Α­πο­τε­λούν την βά­ση της πα­ρά­τα­ξης των Α­ρι­στε­ρών Φι­λε­λευ­θέ­ρων, οι ο­ποί­οι αρ­γό­τε­ρα θα συ­νερ­γα­στούν με την α­ρι­στε­ρά στο Κί­νη­μα της Ε­θνι­κής Α­ντί­στα­σης4. 
Αυ­τά τα χρόνια αρ­χί­ζει η α­πο­γο­ή­τευ­ση με­γά­λου μέ­ρους των προσ­φύγων α­πό τον Βε­νι­ζε­λι­σμό. Στα­δια­κά α­πο­κολού­νται και βα­δί­ζουν προς τα α­ρι­στε­ρά. [ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΤΑΣΙ ΤΟΥ ΚΚΕ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑ!!!]
Σε κα­μιά πε­ρί­πτω­ση δεν πέ­ρα­σαν στην δε­ξιά. Οι προ­σφυ­γο­πα­τέ­ρες που ε­νε­φά­νι­σε η δε­ξιά σαν υ­πο­ψή­φιους με­ρι­κές φο­ρές ή­ταν με­μο­νω­μέ­νες πε­ρι­πτώ­σεις συμ­φε­ρο­ντο­λο­γι­κών κα­τα­στά­σε­ων. Οι πρό­σφυ­γες θε­ω­ρούν πά­ντο­τε την βα­σι­λι­κή δε­ξιά σαν την πα­ρά­τα­ξη που τους ο­δή­γη­σε στην κα­τα­στρο­φή, το ξε­ρί­ζω­μα, την προ­σφυ­γιά.
Μέ­χρι το 1936, μια με­γά­λη ο­μά­δα προ­σφύ­γων θα πε­ρά­σει στην α­ρι­στε­ρά και ό­λες της τις εκ­φρά­σεις. Οι προ­σφυ­γι­κοί συ­νοι­κι­σμοί στις με­γά­λες πό­λεις, ερ­γα­τι­κοί στην με­γά­λη τους πλειο­ψη­φί­α, θα γί­νουν τα μα­χη­τι­κά προ­πύρ­για της Ε­θνι­κής Α­ντί­στα­σης στην Κα­το­χή 1941-1944. Και θα υ­πο­στού­νε ό­λη την αρ­ρω­στη­μέ­νη μα­νί­α των ορ­γά­νων της δε­ξιάς με­τά την ήτ­τα της Α­ντί­στα­σης και τα με­τεμ­φυ­λια­κά χρό­νια.[ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΟΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΝΑΝΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΤΟ ΚΑΤΟΡΘΩΝΟΥΝ! ΑΝ στα με­τεμ­φυ­λια­κά χρό­νια είχαμε την αρ­ρω­στη­μέ­νη μα­νί­α των ορ­γά­νων της δε­ξιάς, ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΚΕΡΔΙΣΕ Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΤΙ ΕΙΧΑΜΕ?? Π.χ. ο επιλεγόμενος ΤΙΤΟ ΔΕΝ ΑΣΤΕΙΕΥΟΤΑΝΕ! ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΕΝΑ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟ "ΑΝΤΙΦΡΟΝΟΥΝΤΕΣ" ΕΦΑΞΕ ΚΑΙ ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΩΣ ΔΕΙΝΗ "ΕΘΝΟΚΑΘΑΡΣΙ" ΕΚΑΝΕ!] 
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Στα­τι­στι­κή Ε­πε­τη­ρίς της Ελ­λά­δος 1930, σελ. 39 και με­τά.
2. Λι­βιε­ρά­τος Δη­μή­τρης, Κοι­νω­νι­κοί Α­γώ­νες στην Ελ­λά­δα 1918-1936 (σε 4 τό­μους) τομ. Γ΄, σελ. 182.
3. όπ.π., τό­μος Β΄, σελ. 148.
4. όπ.π., τό­μος Δ΄, 1932-1936 σ. 44.
5. όπ.π., τό­μος Δ΄, σελ. 10.