Τετάρτη 25 Απριλίου 2012

Εθνική σχιζοφρένεια


Εθνική σχιζοφρένεια, 

μια κριτική για το νέο ντοκιμαντέρ του Σκάι

Συγγραφέας: 
Δημήτρης Μαυρίδης

Ομολογώ ότι δεν παρακολουθώ την τηλεόραση και δεν έχω καλή γνώμη γι’ αυτήν. Έχω την εντύπωση ότι η πολυγνωμία της τηλεόρασης και η ταχύτητά της επιβάλλουν  αντιλήψεις και στάσεις χωρίς κρίση. Γι’ αυτό μου είναι ξένοι οι τρόποι με τους οποίους η τηλεόραση χειρίζεται ζητήματα σοβαρά.
Οπωσδήποτε, η εκτενής διαφήμιση για την τηλεοπτική σειρά για την Επανάσταση του 1821 με οδήγησε στο να παρακολουθήσω την χθεσινοβραδινή πρώτη εκπομπή της σειράς. Μάλιστα η δήλωση του παρουσιαστή της σειράς ότι «η συντριπτική πλειοψηφία του κοινού δεν γνωρίζει την ιστορία μας, παρά μόνο μέσα από στερεότυπα» μου φάνηκε ότι υπόσχεται πολλά. Αλλά και η επεξηγηματική φράση περί «γέννησης ενός έθνους» με τις ουσιαστικά διαφορετικές παραλλαγές της «γέννησης ενός έθνους-κράτους» και της «γέννησης ενός κράτους» κίνησαν το ενδιαφέρον μου. Έτσι, ξενύχτησα, αφού η σχετική συζήτηση μεταξύ των συντελεστών της σειράς, που ακολούθησε, κράτησε μέχρι μετά της μία το πρωί, όταν εγκατέλειψα απελπισμένος την τηλεόραση. Και όχι μόνο ξενυχτισμένος, αλλά και ζαλισμένος από τον λυσσώδη πόλεμο των απορρυπαντικών και τις θορυβώδεις επιδείξεις των υπερ-αυτοκινήτων που εξαπέλυσαν οι επίμονες διαφημίσεις που κάθε τόσο διέκοπταν την μετάδοση της εκπομπής.
Όπως και να έχει το πράγμα, έμεινα με πολλές απορίες. Στην αρχή εκείνο που κατάλαβα, ήταν ότι η σειρά έχει μια θετική αντίληψη για την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Δεν ήταν, λοιπόν, η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρασιτική, ούτε κύρια μέριμνά της ήταν η απομύζηση των υπηκόων της, ούτε οι ραγιάδες Ρωμηοί λίγο έλειψε να αφανιστούν. Δεν έγινε κανένας λόγος για τους δύο πρώτους τρομερούς αιώνες μετά την τουρκική κατάκτηση. Ούτε έγινε κανένας λόγος για την ελληνική αναγέννηση, τη γέννηση του Νέου Ελληνισμού και τον ελληνικό Διαφωτισμό. Επαναλήφθηκε μόνο τρεις φορές, αν θυμάμαι καλά, η αιτίαση για σύνδεση του 1821 με τη «γέννηση ενός έθνους». Οι τρισδιάστατες αναπαραστάσεις γεγονότων και τόπων για τις οποίες διαφημίστηκε η «υπερπαραγωγή» δεν μου έκαναν εντύπωση, εκτός από τις ενδυμασίες και τα υπόλοιπα στοιχεία του λαϊκού μας πολιτισμού. Απορίες μόνο μου γεννήθηκαν κατά τις περιπλανήσεις του παρουσιαστή σε διάφορες τοποθεσίες. Εκεί ο παρουσιαστής της σειράς, συγγραφέας κ. Πέτρος Τατσόπουλος με μεγάλη αυτοπεποίθηση και κάποια αυταρέσκεια προσπαθούσε να αποδείξει κάτι έξω από τα στερεότυπα. Ομολογώ πως δεν κατάλαβα περί τίνος επρόκειτο. Δεν κατάλαβα επίσης σε τί έγκειται ο τρόπος της παρουσίασης αυτής, που χαρακτηρίστηκε από τον ίδιο τον κ. Τατσόπουλο ως «αντισυμπλεγματικός», πράγμα που μου δημιουργεί την απορία για το ποιός είναι ο «συμπλεγματικός» τρόπος παρουσίασης της ιστορίας. Ενδιαμέσως, ο κ. Θάνος Βερέμης, αφού παρουσίασε τα θετικά της τουρκικής διοίκησης, απεφάνθη μεταξύ άλλων ότι ένας από τους λόγους της μετοίκησης των ρωμαίικων πληθυσμών σε ορεινές περιοχές ήταν και ο υγιεινός ορεινός αέρας. Μπορούμε έτσι να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι οι Τούρκοι κατακτητές ξεκίνησαν από την Κεντρική Ασία για να εγκατασταθούν στις υγρές κοιλάδες και τις στενές πεδιάδες της Νότιας Ελλάδας και να καταταλαιπωρούνται από την ελονοσία. Εντύπωση επίσης μου προκάλεσε η αποσιώπηση της ανατολικής  Ελλάδας ως χώρου, όπου επεβλήθη η τουρκική διοίκηση με συνέπεια την εξαφάνιση των χριστιανικών πληθυσμών.
Μετά, ακολούθησε συζήτηση μεταξύ των συντελεστών της εκπομπής που είναι έγκριτα πρόσωπα της ακαδημαϊκής ζωής. Εδώ, έμεινα με την εντύπωση ότι έγινε μια σχιζοφρενική ολοκληρωτική μεταστροφή των απόψεων που είχαν διατυπωθεί κατά το πρώτο μέρος που είναι και το πρώτο επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς. Τώρα γίνεται πλέον λόγος για τη «γέννηση ενός έθνους-κράτους» και τη «γέννηση ενός κράτους», τσιμουδιά για τη «γέννηση ενός έθνους». Απ΄ ό,τι θυμάμαι, έγινε λόγος για τους Έλληνες που επαναστάτησαν, ώστε να συμπεράνει κανείς ότι οι Έλληνες υπήρχαν πριν την επανάσταση του 1821. Μάλιστα, ο κ. Θάνος Βερέμης αναφέρθηκε εκτενώς στον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο και το έργο του. Το μόνο που θυμάμαι καθαρά είναι η αναφορά του κ.Θάνου Βερέμη στις ονομασίες των Ελλήνων. Βέβαια, απέρριψε την ονομασία «Ρωμηός» και μάλιστα δεν αναφέρθηκε στους «Ρωμαίους», όπως αποκαλούνταν οι ίδιοι οι Βυζαντινοί πρόγονοί μας και έφθασε να αποδώσει την ονομασία «Ρωμηός» στους Τούρκους. Αποκόπτεται έτσι η σύνδεσή μας με την ανατολική διάσταση της Ελλάδας και αποσιωπάται το βυζαντινό μας παρελθόν.
Εν κατακλείδι θέλω να πω ότι το μόνιμα διηρημένο ελληνικό έθνος βρίσκει, ή του βρίσκουν, αφορμές για νέες διαιρέσεις. Μέχρι τώρα συζητούσαμε αν είμαστε Ανατολή ή Δύση. Τώρα πλέον συζητάμε και για το πότε δημιουργήσαμε το έθνος μας και ποιά είναι η ιστορία μας. Το σίγουρο είναι ότι η κρίση ταυτότητας βοηθά την παγκοσμιοποίηση.
----------------------------------

Εθνικής σχιζοφρένειας συνέχεια


Συγγραφέας: 
Δημήτρης Μαυρίδης
«Ω Σόλων, Σόλων, εσείς οι Έλληνες είστε πάντα παιδιά και δεν υπάρχει γέρων Έλληνας». Έτσι άρχισε τη διήγησή του προς τον κατάπληκτο Σόλωνα ο γέρων Αιγύπτιος ιερέας, για να συνεχίσει αμέσως λέγοντας: «Νέοι είστε στην ψυχή ο καθένας από εσάς, γιατί δεν έχετε καμία γνώση αυτού που είναι παλαιό και κρατά από την παράδοση». Η διήγηση του Αιγυπτίου ιερέα προς τον Σόλωνα, που λογιζόταν ως ένας από τους πιο σοφούς Έλληνες, αφορούσε μεγάλες τιμές της προϊστορικής μυθικής Αθήνας, όταν αυτή έσωσε την Ευρώπη και την Ασία από την κατακτητική επιδρομή των Ατλάντων βασιλέων. Έτσι θέλησε, με τη διήγηση αυτή, να προικίσει την πόλη του ο Πλάτων, χαρίζοντάς της ένα μυθικό ρόλο ως προστάτιδος της κοσμικής τάξης. Ρόλο που ανεδείκνυε την Αθήνα σε κοσμοϊστορικό σύμβολο.
Στη σημερινή Αθήνα, το σύγχρονο αυτόκλητο ιερατείο των ιστορικών ανέλαβε, σε μια εποχή δοκιμασίας και κρίσης, να αντιστρέψει αυτό που επιδίωξε ο Πλάτων με τη μυθική διήγησή του. Θέλει έτσι να μας αποστερήσει από αυτά που θεωρεί μύθους, με τη σύγχρονη έννοια του όρου. Οι Έλληνες βέβαια παραμένουν και σήμερα ανυποψίαστοι, όπως τους κατηγόρησε ότι ήταν τότε ο Αιγύπτιος ιερέας.
Παρακολουθούμε, λοιπόν, κατάπληκτοι και εμείς τη συστηματική αποδόμηση όσων θεωρούσαμε ως αδιαμφισβήτητα δεδομένα της εθνικής μας ύπαρξης: Όχι, δεν υπάρχει ηθικό υπόβαθρο σε αυτά που θεωρούμε θεμέλια της ταυτότητάς μας. Όλα είναι στερεότυπα και πρόσφατα κατασκευάσματα, που μάλιστα σήμερα τρέφουν τον εθνικισμό μας και μας γεμίζουν κακία και αλαζονεία. Τα εθνικιστικά στερεότυπα δηλητηριάζουν τις σχέσεις μας με τους γείτονές μας. Μας λένε ότι η παιδεία μας είναι εθνοκεντρική και ότι πρέπει να αλλάξει, με την απάλειψη των εθνικιστικών μας αντιλήψεων. Ό,τι θεωρούμε ως απελευθερωτικούς αγώνες δεν είναι παρά ξεσπάσματα συμφερόντων και έργα πλιατσικολόγων. Δεν υπάρχουν πρότυπα και παραδείγματα. Αυτά που θεωρούσαμε ως τέτοια δεν είναι παρά στερεότυπα και πεποιθήσεις, που η ιστορική έρευνα έχει κατεδαφίσει και έχει απορρίψει. Ήμασταν, λοιπόν, τόσα χρόνια τυφλοί, τόσο που κακώς πιστεύαμε ότι η εθνική μας επανάσταση έγινε κάτω από τη σημαία της ελευθερίας. Μέγα σφάλμα! 
Ποιος μίλησε για τον κατακτητικό λαό που χωρίς κανένα δικαίωμα έχει θρονιαστεί στο ιστορικό μας κέντρο εδώ και πέντε αιώνες και έκτοτε απομυζά, τρομοκρατεί και γενοκτονεί; Ψεύδος! Η έρευνα αποδεικνύει ότι δεν είναι έτσι. Κακώς λοιπόν επαναστατήσαμε, αφού και οι ήρωές μας δεν ήταν καθόλου ήρωες, αλλά συμφεροντολόγοι και ανθρωπάρια. Αλλά και ποιοι είμαστε εμείς που επαναστατήσαμε, αφού, σε αυτό που τότε θεωρούσαμε ως εθνικό μας κέντρο, δεν υπήρχαν παρά λίγοι εκπρόσωποι μιας κάποιας διασποράς, ενώ πουθενά αλλού έξω από την Πελοπόννησο και τη Στερεά δεν υπήρχαν Έλληνες; Δεν υπάρχει, λοιπόν, κανένα «καύχημα του Γένους των Γραικών», τίποτε το οποίο μας υπερβαίνει και για το οποίο δικαιούμαστε να είμαστε υπερήφανοι. Τι να συμπεράνουμε; Ότι είμαστε όχι μόνο ψευδεπίγραφος, αλλά και αποτυχημένος λαός; Και αν δεν θέλουμε να το πιστέψουμε, υπάρχει εδώ η επιστημονική έρευνα, τα συμπεράσματα και οι γνώμες αυτών που πιστεύουν στη μηχανική της Ιστορίας. Θέλουν μάλιστα να μας πείσουν ότι η μηχανική της Ιστορίας επιβάλλεται, αφού η ιστορική έρευνα τα αναθεωρεί όλα, ακόμη και την εμπειρία. Αλλά και η αναθεώρηση της ιστορικής εμπειρίας είναι εφικτή, αφού υπάρχει η πανίσχυρη βιομηχανία του πολιτισμού, μέσα από την οποία είναι δυνατό να διατυπωθούν οι πιο εξωφρενικές αιτιάσεις. Δεν χρειάζονται λοιπόν τα μεγάλα και άξια συνθετικά ιστορικά έργα, αυτά που βασίζονται στην εμπειρία των λαών και στη σκληρή δουλειά πολλών συντελεστών της ιστορικής επιστήμης. Οι μεγάλοι μας ιστορικοί, οι ποιητές μας, οι χιλιάδες εκφραστές των εμπειριών μας πετάγονται στα άχρηστα και ακυρώνονται από την πανίσχυρη επιβολή της τηλεοπτικής εγκυρότητας.  Σας φαίνονται υπερβολικά όλα αυτά; Κι όμως έτσι είναι, αν ξετυλίξουμε το νήμα της σκέψης στην οποία μας επιβάλλουν οι εντυπώσεις που αποκομίζουμε μετά την παρακολούθηση των επεισοδίων του ντοκιμαντέρ αυτού, που προβάλλεται από τον τηλεοπτικό σταθμό Σκάι τον τελευταίο μήνα. Και όχι μόνο προβάλλεται, αλλά συνοδεύεται και από ωριαία συνέντευξη-συζήτηση εγκρίτων προσώπων που σχολιάζουν όσα το σχετικό επεισόδιο του ντοκιμαντέρ έχει υποστηρίξει. Εδώ η εντύπωσή μας είναι ότι γίνεται κατά πολλούς τρόπους η αυτοαναίρεση των όσων καινοφανών απόψεων διατυπώνονται στο ίδιο το ντοκιμαντέρ. Πρόκειται, κατά την αντίληψή μας, για ταυτόχρονη διατύπωση αντιθέτων απόψεων, ιστορική μέθοδο που κατά τον Μεσοπόλεμο εφάρμοσαν καθεστώτα που σήμερα έχουν καταδικαστεί. Πρόκειται, με άλλα λόγια,  γι’ αυτό που ο Τζωρτζ Όργουελ ονόμασε στο μυθιστόρημα πολιτικής φαντασίας, 1984, ως doublethink. Εγώ έτσι το καταλαβαίνω. Όσο για τον μύθο, αυτός είναι που υφίσταται ριζική αποδόμηση. Υποστηρίζεται ότι ο μύθος είναι πάντα κάτι το πλαστό και φανταστικό, οπότε θα πρέπει να αντικαθίσταται με τα ξερά δεδομένα της ιστορικής έρευνας. Ωστόσο, όσο και αν η κριτική σκέψη νομίζει ότι έχει εκτοπίσει τον μύθο, αυτός συνεχίζει να επιτρέπει το άλμα από το εννοιολογικώς συμβολιζόμενο προς αυτό που είναι κρυμμένο βαθιά μέσα στα πράγματα και χαρακτηρίζει την αλήθεια τους. Ο μύθος, σε μεγάλες στιγμές, διηγείται μια πράξη, το νόημα της οποίας δεν αντιστοιχεί προς τη διήγηση, αν την κατανοήσουμε ως ιστορική διήγηση. Αυτό που φαίνεται στον μύθο δεν είναι το νοούμενο, αλλά το παριστάμενο. Ο μύθος εκφράζει την ουσιαστική διάσταση που υπάρχει πέρα από τα λεγόμενα και μέσα στα νοούμενα. Δεν είναι λοιπόν ο μύθος μια εκφραστική ή λογοτεχνική μορφή, αλλά η ίδια η απαίτηση για την προσέγγιση στην ουσία των πραγμάτων. Με άλλα λόγια, για να μιλήσουμε με τη γλώσσα της φιλοσοφίας, όπως αρμόζει για ένα τέτοιο σοβαρό θέμα, ο μύθος είναι στην ουσία του μεταφυσική σκέψη και σαν τέτοιος εκφράζει την αλήθεια και όχι την πλαστότητα των πραγμάτων. Έτσι ο μύθος «ούτε λέγει, ούτε κρύπτει, αλλά σημαίνει», σύμφωνα με τη μεγαλοφυή διατύπωση του Ηράκλειτου, «διό και φιλόμυθος ο φιλόσοφος», κατά τα «Μετά τα φυσικά» του Αριστοτέλη.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου