Πέμπτη 26 Απριλίου 2012

ΚΑΒΑΛΑ-ΔΡΑΜΑ 1916-1918: Πολύτιμη ἱστορική μαρτυρία


ΚΑΒΑΛΑ-ΔΡΑΜΑ 1916-1918: Πολύτιμη ἱστορική μαρτυρία


Στήν ἐκπληκτική δουλειά τοῦ «Ἱστορικοῦ καί Λογοτεχνικοῦ Ἀρχείου Καβάλας» (ΙΛΑΚ) καί τοῦ κ. Νικολάου Ρουδομέτωφ εἴχαμε ἀναφερθεῖ καί στό παρελθόν. Πρόκειται γιά μία ἰδιωτική προσπάθεια πού ἔρχεται νά καλύψει τό τεράστιο κενό πού ἀφήνει τό ἀνεπαρκές (ἄν ὄχι καί ἐχθρικό) Δημόσιο. Χωρίς εὐρωπαϊκά προγράμματα, μέ ἐλάχιστες συνεισφορές σέ τυπογραφικές δαπάνες τῆς τοπικῆς Αὐτοδιοίκησης καί μέ μόνο ἐφόδιο τήν ...προσωπική περιουσία τοῦ προέδρου του, ἐδῶ καί 35 χρόνια τό ΙΛΑΚ παράγεικαί προσφέρει στήν πόλη καί στήν Ἑλλάδα γνώση καί μόρφωση μέσα ἀπό ἐκδόσεις, μεταφράσεις καί συνέδρια διεθνοῦς κύρους.

Ἡ τελευταία παραγωγή τοῦ Ἀρχείου ἀφορᾶ δύο πρώτους τόμους τῶν «Τετραδίων Βουλγαρικῆς Κατοχῆς στήν Ἀνατολική Μακεδονία 1916-18» (θ’ ἀκολουθήσυν κι ἄλλοι τέσσερεις). Πρόκειται γιά τίς καταθέσεις καί τά συμπεράσματα τῆς Διεθνοῦς Διασυμμαχικῆς Ἐπιτροπῆς, ἡ ὁποία περιόδευσε σέ ὅλη τήν Ἀνατολική Μακεδονία, κατέγραψε θύματα καί ἱστορίες ἐπιζώντων καί συνέταξε ἕνα πόρισμα γιά τά ἐγκλήματα πολέμου τῶν βουλγαρικῶν κατοχικῶν στρατευμάτων.

Ἡ μετάφραση τῶν πρακτικῶν ἀπό τά γαλλικά καί ἡ προσφορά τους στό ἑλληνικό κοινό δέν ἀποσκοπεῖ βεβαίως στήν καλλιέργεια κάποιου μίσους (ὅπως γράφει καί ὁ κ. Ρουδομέτωφ) ἀλλά στήν ἄρση τοῦ σκότους πού κάλυψε τά τραγικά γεγονότα τῆς πρόσφατης ἱστορίας τοῦ τόπου. Ἡ ἀλήθεια δέν μπορεῖ νά ἀποκρύπτεται γιά χάρη οἱασδήποτε ψυχολογικῆς ἀνάγκης ἤ πολιτικῆς σκοπιμότητας! 

Ἡ βουλγαρική Κατοχή...

Τά ἐγκλήματα τῶν Βουλγάρων, πού ἦρθαν στήν περιοχή χωρίς κἄν νά πολεμήσουν (λόγῳ τῆς προδοτικῆς στάσης τῶν Ἀνακτόρων-
ΑΙ! ΟΧΙ ΚΙ ΕΤΣΙ! ΞΕΡΕΙΣ ΓΙΑΤΙ ΕΓΙΝΕ Ο ΛΕΓΟΜΕΝΟΣ "ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ"? ΕΠΕΙΔΗ Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΕΙΠΕ ΣΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΑ ΟΤΙ Η ΑΝΤΑΝΤ ΑΠΑΙΤΕΙ ΝΑ ΔΩΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ ΣΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ ΚΑΙ Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΔΕΝ ΤΟ ΕΔΕΧΘΗ!), ἦταν τρομακτικά. Τόσο πρίν τήν εἴσοδο τῆς Ἑλλάδας στόν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ὅσο καί μετά ἀπό αὐτήν, ὁ στόχος τους ἦταν ἡ ἐκδίωξη τῶν Ἑλλήνων ἀπό τήν Ἀνατολική Μακεδονία καί τή Θράκη καί τόν κυνήγησαν μέ κάθε μέσον: Συλλήψεις, ἐπιτάξεις, ἀγγαρεῖες, βασανιστήρια, ληστεῖες, φόνοι, βιασμοί, λεηλασίες, φόροι, παιδομάζωμα... Τά πάντα, ἀλλά μέ κορυφαῖο μέτρο ἐθνοκάθαρσης τήν ἐπιβολή τοῦ λιμοῦ ἀπό τίς βουλγαρικές Ἀρχές. Χιλιάδες κόσμος πέθανε ἀπό τήν πείνα (εἴχαμε σέ δυό χρόνια ἀπώλειες 50.000 ψυχῶν, τό 1/5 τοῦ πληθυσμοῦ!), καί πολλοί περισσότεροι ἐπέζησαν τρώγοντας χόρτα, σκύλους, γάτες, χελῶνες κτλ. Τή φρίκη καί τόν θάνατο ἔζησαν στά «ντουρντουβάκια» τῆς Βουλγαρίας, οἱ Ἕλληνες πού μεταφέρθηκαν ὡς ἐργάτες σέ στρατόπεδα συγκέντρωσης σάν τό Κίτσεφ, ἕνα κολαστήριο μπροστά στό ὁποῖο τό Νταχάου ἦταν παραθεριστικό κέντρο. Ἐγκλήματα ἀποτρόπαια πού ὅμως δέν κατάφεραν νά ἐκδιώξουν τόν ἑλληνισμό ἀπό τίς ἑστίες του.

Διαβάζεις τίς καταθέσεις ὅλων αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων, τοῦ Δημοσθένη ἀπό τή Θράκη, τοῦ Λεωνίδα ἀπό τήν Καβάλα, τοῦ παπα-Νικόλα ἀπό τήν Ἐλευθερούπολη, τῆς Χρυσάνθως ἀπό τή Νικήσιανη καί ἀπορεῖς πῶς κατάφερε ἡ ἑλληνική μαγιά, μέ τά συγκινητικά ὀνόματα καί τίς τραγικές ἱστορίες, νά διασωθεῖ μέσα σέ τόσους χαλασμούς. Καί δέν μπορεῖς παρά νά ἀναλογισθεῖς ὅτι σήμερα βρισκόμαστε καί ...κατηγορούμενοι γιά ἐγκλήματα στήν ἱστορία μας ἀπό κείνους πού εἶναι βουτηγμένοι στό ἔγκλημα σάν τόν ποντικό στό λάδι.

Η ΣΤΑΣΙΣ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ.
Καί στόν ρόλο τῆς ὕαινας...

Μία πτυχή τῆς ἱστορίας πού ἀναδύεται ἀπό τίς μαρτυρίες τῶν παθόντων εἶναι κι αὐτή τῆς ἄθλιας συμπεριφορᾶς τῶν Ἑβραίων συμπολιτῶν τους. Μιά συμπεριφορά πρόστυχης ἐκμετάλλευσης ἀπό κείνους πού διαρκῶς παριστάνουν τά θύματα σέ ὅλες τίς χῶρες καί ὅλες τίς ἐποχές. Τό πρῶτο στοιχεῖο εἶναι ὅτι οἱ ἑβραϊκές κοινότητες τῆς Δράμας καί τῆς Καβάλας ἀπαλλάχτηκαν ἀπό τήν καταναγκαστική ἐργασία ἐξαγοράζοντάς την μέ 200.000 καί 122.000 λέβα ἀντίστοιχα.

Τί στάση τήρησαν ὅμως ἀπό τήν πλεονεκτική θέση ὅπου βρέθηκαν ἔναντι τῶν θυμάτων τῆς βουλγαρικῆς βίας;

«Ὁ στρατηγός Μπουρνώφ (...) παραχώρησε σέ μερικούς Ἰσραηλίτες τίς προμήθειες, τίς ὁποῖες κατόπιν συμφωνίας μέ τόν διοικητή τῆς Καβάλας τίς πωλοῦσαν σέ ἐξωφρενικές τιμές».

Στό στρατόπεδο συγκεντρώσεως στή Soumla:
«ὁ Πετρώφ, σέ συμφωνία μέ ἕναν Ἰσραηλίτη ἀπό τήν Καβάλα πού ὀνομαζόταν Ἀμιέλ, ἐπέτρεψε σ’ αὐτόν ν’ ἀνοίξει μία καντίνα πού πουλοῦσε τά εἴδη του σέ μυθώδεις τιμές. Ἀργότερα, ὅταν ἔστελναν τούς ἐργάτες σέ καταναγκαστικά ἔργα, παρατήρησα ὅτι ὁ Ἀμιέλ ὑποδείκνυε στόν λοχαγό τούς αἰχμαλώτους πού μποροῦσαν νά παραμείνουν στό στρατόπεδο γιά τό λόγο ὅτι ἦταν ἀπό οἰκονομικῆς ἄποψης σέ θέση ἀρκετά ἱκανοποιητική».

Ἄλλη μαρτυρία:
«Οἱ Τοῦρκοι καί οἱ Ἑβραῖοι ἔβλεπαν μέ εὐνοϊκό μάτι τά ὄργια ἐναντίον τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ...».

Ἐπίσης:
«Τά τρόφιμα πού ἔφταναν στήν πόλη δίνονταν κατά προτίμηση σέ Τούρκους καί Ἰσραηλίτες».

Ἄλλος:
«οἱ Βούλγαροι στρατιῶτες παραβίασαν τήν καπναποθήκη μου, ἀπ’ ὅπου ἐκλεψαν 3.628 ὀκάδες καπνοῦ, ἀπό τίς ὁποῖες οἱ 3.130 βρέθηκαν στήν κατοχή ἑνός Ἰσραηλίτη, τοῦ Ἰούδα Κουέν».

Ἤ:
«Τό ἄλευρο αὐτό τό ἀγόραζαν οἱ Ἰσραηλίτες καί τό πουλοῦσαν στόν κόσμο σέ ἐξοντωτικές τιμές (...)Νά λοιπόν γιατί ὁ κόσμος ὑπέφερε τόσο καί οἱ Ἑβραῖοι ἐκμεταλλεύονταν τήν πείνα καί τίς δυστυχίες καί πουλοῦσαν ἀντικείμενα μεγάλης ἀξίας μέ ἀντάλλαγμα μιά ὀκά ἄλευρο. Γνωρίζω ἕναν Ἑβραῖο, ὁ ὁποῖος (ἄλλοτε) πουλοῦσε οὖζο στούς περαστικούς σέ μιά γωνία τῶν δρόμων τῆς Καβάλας κι ἔγινε τώρα ἑκατομμυριοῦχος χάρη στήν ἄγρια ἐκμετάλλευση τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου».
http://akritas-history-of-makedonia.blogspot.com/search/label/Βουλγαρία

Η Β. Ελλάδα υπό βουλγαρική κατοχή


Η Β. Ελλάδα υπό βουλγαρική κατοχή

Από τον Απρίλιο του ’41 έως τον Σεπτέμβριο του ’44, οι Έλληνες της Μακεδονίας και της Θράκης πέρασαν μαρτυρικά χρόνια

Επιμέλεια: Νίκος Xρυσολωρας

Οι αλυτρωτικές βλέψεις της Βουλγαρίας για τη Μακεδονία χρονολογούνται ήδη από την εποχή της εθνογένεσής της και τη σταδιακή παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από τις αρχές του 20ού αιώνα μάλιστα, η σύγκρουσή της με την Ελλάδα για τον έλεγχο της περιοχής παίρνει τη μορφή ακήρυχτου πολέμου, με τον Μακεδονικό Αγώνα. Ωστόσο, οι προσπάθειες της Σόφιας αποδεικνύονται ατελέσφορες και καταλήγουν σε συντριπτικές ήττες στον Β΄ Βαλκανικό και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δύο δεκαετίες αργότερα, η ήττα του ελληνικού στρατού από τις γερμανικές δυνάμεις φάνηκε να δίνει την ευκαιρία στη Βουλγαρία, η οποία είχε στο μεταξύ προσχωρήσει στο ναζιστικό στρατόπεδο, την ευκαιρία που τόσο επιζητούσε, καθώς η χώρα μας χωρίζεται σε τρεις ζώνες κατοχής - μία γερμανική, μία ιταλική και μία βουλγαρική. Το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας τίθεται υπό βουλγαρική διοίκηση.

Από το 1941 έως και το 1944, οι Έλληνες, αλλά και οι Εβραίοι της Μακεδονίας υπέστησαν πρωτοφανείς διώξεις, η αγριότητα των οποίων ξεπερνούσε σε ορισμένες περιπτώσεις τη θηριωδία των Ναζί στην υπόλοιπη Ελλάδα. Σύμβολο του μαρτυρίου έγινε το χωριό Δοξάτο και μάλιστα για δεύτερη φορά στην ιστορία του, καθώς είχε καταστραφεί από τους Βούλγαρους και κατά τη διάρκεια της υποχώρησής τους, στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Όμως, όπως ήταν αναμενόμενο, οι...
μαζικές διώξεις υπονόμευσαν ηθικά, πολιτικά και ιδεολογικά όλα τα επιχειρήματα της βουλγαρικής πλευράς περί νόμιμων διεκδικήσεων στη Μακεδονία. Εξ άλλου, η πορεία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου σύντομα επρόκειτο να αλλάξει και η Σόφια θα βρισκόταν παγιδευμένη στο «λάθος στρατόπεδο».

Οι επιδιώξεις των Βούλγαρων στη Μακεδονία

Της Κατερινας Tσεκου*

Μετά την ήττα του ελληνικού στρατού από τις ναζιστικές δυνάμεις, η περιοχή από τον Στρυμόνα έως τον Εβρο, μαζί με τα νησιά της Θάσου και της Σαμοθράκης παραχωρήθηκαν στη Βουλγαρία, ως ανταμοιβή για την προσχώρησή της στον Άξονα (εκτός από 3/4 του νομού Εβρου, έπειτα από σχετική αξίωση της Τουρκίας). Εκτοτε, για τους κατακτητές ανήκαν διοικητικά στην «περιφέρεια Άσπρης Θάλασσας» ή «Αιγαίου» ή «Αιγαιίδα» (Μπελομόρε), η οποία συμπεριλαμβανόταν στην 4η περιοχή (Στάρα Ζαγκόρα - Πλόβντιφ - Μπελομόρε) της βουλγαρικής επικράτειας.

Εδώ έγκειται και η διαφορά μεταξύ ιταλικής, γερμανικής και βουλγαρικής κατοχής. Οι Ιταλοί και οι Γερμανοί αναγνώριζαν ότι βρίσκονται σε μια ξένη χώρα ως δύναμη κατοχής, ενώ οι Βούλγαροι προπαγάνδιζαν ότι βρίσκονται σε «απελευθερωμένο βουλγαρικό έδαφος» και σκόπευαν να μείνουν οριστικά. Η Βουλγαρία ισχυριζόταν πως δεν κατέλαβε, αλλά απελευθέρωσε περιοχές, οι οποίες ήταν βουλγαρικό εθνικό έδαφος με αδύναμο βουλγαρικό πληθυσμό, λόγω της προηγηθείσας πολιτικής εξελληνισμού του ελληνικού κράτους. Έτσι δικαιολογούσε τα αποτελέσματα βουλγαρικής απογραφής της 31ης Μαΐου 1941 στην «περιφέρεια Άσπρης Θάλασσας», κατά την οποία καταγράφηκαν 13 πόλεις και 799 χωριά (συνολικά 812 οικισμοί) και απογράφηκαν 649.419 κάτοικοι. Και συγκεκριμένα κατά εθνικότητα 43.761 Βούλγαροι, 6.138 Πομάκοι, 72.985 Τούρκοι, 514.426 Έλληνες και 12.019 άλλοι (Εβραίοι, Αρμένιοι κ.ά.).

Η νέα βουλγαρική κατοχή υπήρξε βαρύτερη από τις προηγούμενες (η πρώτη στους Βαλκανικούς, 1912 - 1913, κι η δεύτερη στον Α΄ Παγκόσμιο, το 1916 - 1919), καθώς ο ελληνισμός της «βουλγαροκρατούμενης ζώνης» (514.426 Ελληνες, κατά τους Βουλγάρους) βρέθηκε αντιμέτωπος με έναν επιθετικό βουλγαρικό επεκτατισμό, ανανεωμένο από τις νέες συνθήκες, λόγω της συνεργασίας του με τη Γερμανία, και αποφασισμένο με το τέλος του πολέμου να διεκδικήσει «αποκατάστασιν της εθνικής ενότητος της Βουλγαρίας».

Η μοναρχική εξουσία του Βόρη Γ΄, με την «πρόθυμη», κατά την προπαγάνδα της, συνεργασία και συμμετοχή της πολιτικής, εμποροβιομηχανικής, επιστημονικής και καλλιτεχνικής κοινότητας της Βουλγαρίας, επιχείρησε να ανατρέψει τα πληθυσμιακά δεδομένα και να (απο)δείξει την ενότητα της «Παλιάς Βουλγαρίας» με τα «νεο-απελευθερωμένα» εδάφη.

Προετοίμαζε την πολυπόθητη οριστική προσάρτησή τους, με το να δημιουργήσει «εθνικά δίκαια» των «σκλαβωμένων για χρόνια Βουλγάρων αδελφών» στις παραχωρημένες, από τους Γερμανούς, στη Βουλγαρία περιοχές: τα σερβικά εδάφη, τη Δομβρουτσά, επαρχία ρουμανική, αλλά και «την περιφέρεια Ασπρης Θάλασσας», δηλαδή τον νομό Σερρών, εκτός της περιοχής της Νιγρίτας (δηλαδή εκτός του 1/5 του νομού Σερρών), τους νομούς Δράμας - Ξάνθης - Καβάλας - Pοδόπης και Εβρου, εκτός της ουδέτερης ζώνης (δηλαδή εκτός των 3/4 του νομού Εβρου).

Παρά τις όποιες αρχικές υποσχέσεις προς τους κατοίκους για ασφάλεια, ευνομία, ζωή, τιμή και περιουσία, όλα μαρτυρούν ότι εφαρμόσθηκε στα νεοαποκτηθέντα για τη Βουλγαρία εδάφη ένα μελετημένο, και στις λεπτομέρειές του, πρόγραμμα εμφάνισης των υπό κατοχήν περιοχών με όψη και χαρακτήρα βουλγαρικό.


Η πρώτη ένοπλη αντίδραση στον αφόρητο ζυγό της βουλγαρικής κατοχής, η εξέγερση της Δράμας και της γύρω περιοχής της (28 προς 29 Σεπτεμβρίου 1941), παραμένει σκοτεινή υπόθεση σε πολλά σημεία της. Φαίνεται πως η κομματική οργάνωση του ΚΚΕ Δράμας εκτίμησε εσφαλμένα την κατάσταση: Παρασύρθηκε, υπολογίζοντας σε γρήγορη νίκη του «Κόκκινου Στρατού» και στη λαϊκή δυσαρέσκεια και τη λαχτάρα για αντίδραση στην καταπίεση. Έδωσε πίστη σε φήμες για κομμουνιστική εξέγερση στη Βουλγαρία κατά των Γερμανών και για επικείμενη προσχώρηση του βουλγαρικού στρατού κατοχής σ’ αυτήν (ενδεχομένως υποβολιμαίες από την Ασφάλεια των βουλγαρικών Αρχών κατοχής - Οχράνα. Δηλαδή δεν αποκλείεται βουλγαρική «προβοκάτσια» με σκοπό την εξόντωση του ελληνικού στοιχείου).

Η εξέγερση, όμως, ήταν πρόωρη και η έλλειψη στρατιωτικών στελεχών και κατάλληλων μηχανισμών, αλλά και σχεδίου και στόχου, δεν άφηναν προοπτική επιτυχίας και οδήγησαν σε τραγωδία.

Με το πρόσχημα της καταστολής της εξέγερσης, οι βουλγαρικές Αρχές προχώρησαν σε σκληρά αντίποινα σε βάρος του άμαχου πληθυσμού στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας: συλλήψεις, εκτελέσεις (3.000 στην πόλη της Δράμας και στο χωριό Δοξάτο μόνο), ανακρίσεις, ξυλοδαρμοί, λεηλασίες... Η συστηματική καταδίωξη των ανταρτών συνεχίσθηκε μέχρι τις 5 Νοεμβρίου 1941. Οι βουλγαρικές δυνάμεις κατάφεραν την εξόντωση των ενόπλων ανταρτικών ομάδων και τη σύλληψη και εκτέλεση ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ, ενώ, και μέχρι τα μέσα του 1942, οι ελάχιστοι διασωθέντες αντάρτες επιχειρούσαν να διαφύγουν στη γερμανοκρατούμενη ζώνη.

Τα «γεγονότα της Δράμας» συγκλόνισαν όλο τον υπόδουλο ελληνικό λαό. Στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη οι συνέπειες ήταν καθοριστικές για το μέλλον: επικράτησε σύγχυση για τις συνθήκες εκδήλωσης «του κινήματος της Δράμας», το ΚΚΕ βρέθηκε χωρίς ηγεσία, εξαιρετικά δύσκολη ήταν πια η ανάπτυξη αξιόλογου μαζικού ανταρτικού κινήματος, διότι προέκυψε διστακτικότητα και φόβος του πληθυσμού για την ένοπλη δράση, αλλά και καχυποψία και εχθρότητα κάποτε προς το ΚΚΕ, στο οποίο χρεώνονταν τα τρομερά αντίποινα των Βουλγάρων, με αποτέλεσμα να ευνοηθεί η εμφάνιση και η δράση αυτόνομων, κυρίως εθνικιστικών, αντιστασιακών ομάδων.

Συμπερασματικά, στη διάρκεια της κατοχής 1941 - 1944, η Βουλγαρία, σε πλήρη αντίφαση με την επίσημη ρητορική της «...περί τηρήσεως απολύτου ισότητος και δικαιοσύνης έναντι του πληθυσμού...», μέσω της αποδυνάμωσης, της απομάκρυνσης, της εξόντωσης, της «βουλγαροποίησης» του πληθυσμού και της τελικής αλλοίωσης της εθνολογικής του σύνθεσης προετοίμαζε την επιθυμητή οριστική προσάρτηση της Ανατολικής Μακεδονίας και Δυτικής Θράκης. Για να εκπληρώσει επιτέλους, με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το όνειρο της «Μεγάλης Βουλγαρίας» και να επικρατήσει στη χερσόνησο του Αίμου.

Οι προσπάθειες αφελληνισμού του πληθυσμού

Ο Ελληνισμός, ανεπιθύμητος στη βουλγαροκρατούμενη Ανατολική Μακεδονία και Δυτική Θράκη υπέστη, κατά την τρίχρονη κατοχή (1941 - 1944), μέτρα κατάργησης κάθε εθνικής και θρησκευτικής του ελευθερίας, αλλά και σκληρότατα μέτρα εξόντωσής του:

·         Κατάλυση του ελληνικού κράτους σε όλες του τις εκδηλώσεις (Διοίκηση, Εκκλησία, Παιδεία...).
·         Ανάληψη της δημόσιας και ιδιωτικής οικονομικής ζωής από το βουλγαρικό κράτος και από Βούλγαρους ιδιώτες (αναγκαστικός συνεταιρισμός, απαγόρευση άσκησης επαγγελμάτων...).
·         Αποδυνάμωση του ελληνικού στοιχείου με την απομάκρυνση των στηριγμάτων του, πνευματικών, κοινωνικών, ηθικών, τις απελάσεις, τη στρατολογία και την απαγωγή των ανδρών μακριά από τις εστίες τους (ομηρία, «τάγματα εργασίας»).
·         «Βουλγαροποίηση» του ελληνικού στοιχείου, με την υποχρέωση έκδοσης βουλγαρικής ταυτότητας, πίεση για δήλωση βουλγαρικής εθνικότητας, υποχρεωτική χρήση βουλγαρικής γλώσσας σε όλες τις εκδηλώσεις της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής κ.ά.
·         Οικονομική αφαίμαξη του ελληνικού στοιχείου με την επιβαλλόμενη ανεργία, τη βαριά φορολογία, τον αναγκαστικό δανεισμό από το βουλγαρικό Δημόσιο, τις αρπαγές κ.ά.
·         Τρομοκράτηση, βιαιοπραγίες, απαγορεύσεις, εξαθλίωση των λαϊκών τάξεων, κυρίως με τους περιορισμούς στη διατροφή, το νερό, τον φωτισμό.
·         Δημογραφική αραίωση του τόπου, καθώς με τις διάφορες πιέσεις προωθούνταν η εκούσια ή ακούσια μετανάστευση των Ελλήνων κατοίκων του.
·         Αλλοίωση της εθνολογικής σύνθεσης με τον εποικισμό με Βούλγαρους εθελοντές εποίκους.
·         Προπαγάνδα του βουλγαρικού ενδιαφέροντος με την οργάνωση συνεδρίων, διασκέψεων κ.ά., την κατασκευή τεχνικών έργων κ.ά. διαφημιζόμενων με απροκάλυπτες τυμπανοκρουσίες από τον βουλγαρικό Τύπο.
·         Εμφάνιση μορφωτικού - καλλιτεχνικού - «εκπολιτιστικού» έργου με εκδηλώσεις στις κατεχόμενες περιοχές προς επίδειξη του βουλγαρικού χαρακτήρα της «Νέας Βουλγαρίας» (κοινής καταγωγής, θρησκείας, γλώσσας, ηθών και εθίμων).

* Η κ. Κατερίνα Τσέκου είναι διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου.
-----------------------------------


Το πολιτικό και διπλωματικό πλαίσιο του Μακεδονικού ζητήματος και η Γιουγκοσλαβική Μακεδονία

Το πολιτικό και διπλωματικό πλαίσιο του Μακεδονικού ζητήματος και η Γιουγκοσλαβική Μακεδονία
Του Καθ. Βλάση Βλασίδη*


Το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στα Βαλκάνια ήταν πολύ σημαντικό, καθώς άλλαξε άρδην το καθεστώς που ίσχυε για τη Μακεδονία με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου και εκείνες του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Βούλγαροι, που για μεγάλο μέρος των Σλαβόφωνων της Μακεδονίας αποτελούσαν τους αδελφούς ή τους μεγάλους αδελφούς ή τους ξάδελφους ως σύμμαχοι των νικητών Γερμανών ήλθαν κι εγκαταστάθηκαν ως δυνάμεις Κατοχής. Η σερβική και το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής Μακεδονίας είχε προσαρτηθεί στη Βουλγαρία.
Όμως η συμπεριφορά των παιδιών της μητέρας Βουλγαρίας δεν είχε τίποτε σχετικό με αυτό που φαντάζονταν οι τοπικοί πληθυσμοί, που αισθάνονταν καταπιεσμένοι κυρίως από τους Σέρβους και σε μικρότερο βαθμό από τους Έλληνες στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά. Μπορεί κάποιοι από αυτούς να είχαν συμμετάσχει εθελοντικά ή με παρότρυνση στα παραστρατιωτικά βουλγαρικά τάγματα της Οχράνα, αλλά οι περισσότεροι ένιωσαν την ίδια ή και μεγαλύτερη καταπίεση που ένιωθαν και τα προηγούμενα χρόνια.
Έτσι οι Σλαβομακεδόνες άρχισαν να μετέχουν στον ΕΛΑΣ και κυρίως στους Παρτιζάνους του Τίτο. Ο Τίτο, προκειμένου να μειώσει τη βουλγαρική επιρροή και για να αυξήσει τη δική του επιρροή στον ντόπιο πληθυσμό, προώθησε την ιδέα της ιδιαίτερης μακεδόνικης ταυτότητας, αυτή που είχαν προωθήσει στις αρχές του αιώνα η Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (ΕΜΕΟ) για να πετύχει την...
 αποκήρυξη του οθωμανικού ζυγού, η Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία στις αρχές του Μεσοπολέμου για να βοηθήσει το Κομμουνιστικό Κόμμα Βουλγαρίας να καταλάβει την εξουσία στη Βουλγαρία, ο Ιβάν Μιχαήλωφ, ηγέτης της ΕΜΕΟ του Μεσοπολέμου για να επιβιώσει πολιτικά και τόσοι άλλοι. Κοινό χαρακτηριστικό τους ήταν ότι η υπόθεση της ανεξαρτησίας της Μακεδονίας ήταν ένα μέσο για να πετύχουν κάτι άλλο.
Ο Τίτο, ο οποίος ως νέος γενικός γραμματέας του ΚΚΓ από το 1937 είχε αναλάβει να υλοποιήσει την πολιτική της Κομμουνιστικής Διεθνούς στα Βαλκάνια, και η οποία, εκτός των άλλων, είχε αποδεχθεί την ύπαρξη «μακεδονικού έθνους» από το 1934, είδε την υπόθεση της δημιουργίας του «μακεδονικού έθνους» και της δημιουργίας «μακεδονικού κράτους» ως μέσο για να πετύχει την έξοδο της μεταπολεμικής Γιουγκοσλαβίας στο Αιγαίο και την επιβολή της ισχύος τους στη Βαλκανική. Κατάφερε να επιβάλει την επιρροή του στα άλλα κομμουνιστικά κόμματα, εκμεταλλευόμενος τις αδυναμίες τους. Τέτοιες ήταν η ήττα του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στα Δεκεμβριανά, η αναξιοπιστία του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας, που ουσιαστικά είχε «ανεχθεί» την πολιτική επέκτασης της Βουλγαρίας στη γιουγκοσλαβική κι ελληνική Μακεδονία (1941-1944), που είχε συντελεστεί με την ένταξη στον Άξονα, ζητώντας απλώς την πτώση της φασιστικής κυβέρνησης Φίλωφ και τη σχέση δορυφόρου που είχε το Αλβανικό Κομμουνιστικό Κόμμα από εκείνο της Γιουγκοσλαβίας.
Έτσι μπορεί το ΚΚΕ και το ΚΚΒ να μην έβλεπαν με καθόλου καλό μάτι την ιδέα του Τίτο για ένα «μακεδονικό» κράτος, όπου θα διαβιούσαν όλοι οι «Μακεδόνες» και το οποίο θα μετείχε ως ίσο στο γιουγκοσλαβικό -κομμουνιστικό- κράτος υπό τη στιβαρή ηγεσία του, αλλά δεν μπορούσαν να ασκήσουν άλλη πολιτική. Ο Τίτο αποτελούσε τον κύριο βοηθό του ΚΚΕ και του Δημοκρατικού Στρατού για επικράτηση στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, άρα ήταν αναγκασμένοι να προβαίνουν σε παραχωρήσεις απέναντι στο NOF και στην πολιτική του για την προώθηση του «μακεδονικού» εθνικισμού και δεν αντιδρούσαν στο μεγαλοϊδεατισμό που καλλιεργούσαν οι νέοι ηγέτες στα Σκόπια, περί ενιαίας Μακεδονίας.
Ταυτόχρονα ο Τίτο έχοντας την υποστήριξη της Κομμουνιστικής Διεθνούς και του ίδιου του Στάλιν προωθούσε την ιδέα της δημιουργίας μιας μεγάλης κομμουνιστικής ομοσπονδίας στα Βαλκάνια, η οποία μάλιστα θα περιλάμβανε και τη Βουλγαρία. Σύμφωνα με τα σχέδια του Τίτο, η Βουλγαρία θα συμμετείχε ως μια αυτόνομη σοσιαλιστική δημοκρατία μαζί με τις υπόλοιπες δημοκρατίες.
Οι τελικές συζητήσεις για τη δημιουργία της Νοτιοσλαβικής Ομοσπονδίας διεξήχθησαν στο γιουγκοσλαβικό θέρετρο Μπλεντ μεταξύ του Τίτο και του Γκιόργκι Δημητρώφ, ιστορικού ηγέτη του ΚΚΒ. Σύμφωνα με τα πρωτόκολλα που υπογράφηκαν στο Μπλεντ το 1947, οι Βούλγαροι αποδέχθηκαν την ένταξη της χώρας τους στη μεγάλη νοτιοσλαβική ομοσπονδία, αλλά η περιοχή της βουλγαρικής Μακεδονίας, το Πιρίν, επρόκειτο να προσαρτηθεί στη Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΛΔΜ, η οποία είχε δημιουργηθεί το 1944 ως ένα από τα ομόσπονδα κράτη της Γιουγκοσλαβίας). Μάλιστα προκειμένου να γίνει αυτό σταδιακά, οι κάτοικοι του Πιρίν βαφτίστηκαν «Μακεδόνες». Οι Βούλγαροι δάσκαλοι διατάχθηκαν να αποχωρήσουν και την εκπαίδευση των παιδιών ανέλαβαν δάσκαλοι από την περιοχή των Σκοπίων.
Τα σχέδια του Τίτο ανατράπηκαν το επόμενο έτος, όταν έχασε την υποστήριξη του Στάλιν κι εκδιώχθηκε από την Κομμουνιστική Διεθνή. Αμέσως η βουλγαρική κυβέρνηση, που ελεγχόταν από το ΚΚΒ, έσπευσε να καταγγείλει τις συμφωνίες του Μπλεντ, να δηλώσει ότι το Πιρίν αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της Βουλγαρίας και να διώξει όλους τους απεσταλμένους του Βελιγραδίου και των Σκοπίων από το Πιρίν. Για το ΚΚΒ και τη Βουλγαρία οι κάτοικοι του Πιρίν ήταν και πάλι μέρος του βουλγαρικού έθνους.
Το ΚΚΕ αμφιταλαντεύθηκε ανάμεσα στην -απαραίτητη- υποστήριξη που παρείχε ο Τίτο στον αγώνα του ΔΣΕ για κατάληψη της εξουσίας και στο σεβασμό των αποφάσεων του Στάλιν. Ο Νίκος Ζαχαριάδης, ηγέτης του ΚΚΕ, επέλεξε τη συμπόρευση με τη Μόσχα και προχώρησε και σε εκκαθαρίσεις στο Κόμμα. Το αποτέλεσμα ήταν να σταματήσει ο Τίτο να βοηθά το ΚΚΕ. Προκειμένου να πυκνώσει τις γραμμές του ΔΣΕ με Σλαβομακεδόνες αντάρτες, να εξασφαλίσει την υποστήριξη του NOF και να αποσπάσει τους Σλαβομακεδόνες της Λαϊκής Δημοκρατίας της Μακεδονίας από τον έλεγχο του Τίτο, η 5η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ υιοθέτησε το σύνθημα της ενιαίας κι ανεξάρτητης Μακεδονίας στο πλαίσιο μιας βαλκανικής κομμουνιστικής -και μη τιτοϊκής- ομοσπονδίας, σύνθημα που παρέμεινε σε ισχύ, παρότι δεν προπαγανδιζόταν ισχυρά, μέχρι το 1956.
Ο Τίτο ένιωσε περικυκλωμένος από κράτη ελεγχόμενα από κομμουνιστικά κόμματα πιστά στον Στάλιν. Μάλιστα το σύνθημα του ΚΚΕ μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα συνοχής στο εσωτερικό της ΛΔΜ. Για να επιβιώσει, προσπάθησε και πέτυχε να ελέγξει τις όποιες φυγόκεντρες τάσεις στο εσωτερικό και στην περίπτωση των νότιων συνόρων του ΚΚΜ και ταυτόχρονα να προσεγγίσει την ελληνική κυβέρνηση.
Η προσέγγιση έγινε τελικά με μεσολάβηση της Μεγάλης Βρετανίας. Το Βελιγράδι δέχθηκε να μην προβάλλει αιτήματα σχετικά με τους Σλαβόφωνους στην Ελλάδα, από την άλλη όμως συνέχισε να αποδέχεται τους Σλαβόφωνους ως «μακεδονική» μειονότητα. Η ελληνική κυβέρνηση του κεντρώου Νικόλαου Πλαστήρα αποδέχθηκε το γεγονός ότι η γιουγκοσλαβική κυβέρνηση δεν θα αναμειγνυόταν στις εσωτερικές υποθέσεις του ελληνικού κράτους, κι έτσι το Δεκέμβριο του 1950 οι δύο χώρες αποκατέστησαν διπλωματικές σχέσεις. Το αίσθημα της παγίωσης της ασφάλειας απέναντι σε άλλα κράτη (κυρίως τη Βουλγαρία) οδήγησε τα δύο κράτη να βελτιώσουν ακόμη περισσότερο τις σχέσεις τους τα επόμενα χρόνια και μάλιστα το Βελιγράδι δέχθηκε να περιορίσει την αλυτρωτική δραστηριότητα και τις εθνικιστικές κορόνες των Σκοπίων.
Στις 28 Φεβρουαρίου 1953 υπογράφηκε στην Άγκυρα συνθήκη φιλίας και συνεργασίας μεταξύ της Γιουγκοσλαβίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας, ενώ στις 9 Αυγούστου του ίδιου έτους συνήφθη και μια αντίστοιχη στρατιωτική συμμαχία. Ήταν φανερό ότι η Γιουγκοσλαβία ήταν διατεθειμένη να θάψει την πολιτική της στο Μακεδόνικο προς χάριν της ένταξης της στο διεθνές στερέωμα και να αποκρούσει τυχόν σχέδια της Σοβιετικής Ένωσης και των δορυφόρων της για ανατροπή του Τίτο.
Όμως ο Στάλιν πέθανε στις 5 Μαρτίου 1953. Οι διάδοχοι του προχώρησαν σε μια ταχεία βελτίωση των σοβιετογιουγκοσλαβικών σχέσεων. Ως αποτέλεσμα η ρητορική της Σόφιας απέναντι στο Βελιγράδι και τα Σκόπια μειώθηκε σημαντικά, ενώ επήλθε προσέγγιση και στις θέσεις τους για το Μακεδονικό. Η ελληνική πλευρά παρακολουθούσε με προσοχή, αλλά χωρίς ιδιαίτερες ανησυχίες τις κυοφορούμενες αλλαγές.
Με την πάροδο των ετών οι αξιωματούχοι της ΛΔΜ προέβαιναν σε δηλώσεις περί ύπαρξης «μακεδονικής» μειονότητας στην Ελλάδα και περί κακομεταχείρισης της από το ελληνικό κράτος. Οι δηλώσεις αυτές προκάλεσαν την αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης. Εκπρόσωπος της διαμαρτυρήθηκε από το βήμα της ελληνικής Βουλής, αλλά το γιουγκοσλαβικό υπουργείο Εξωτερικών κάλυψε πλήρως τα Σκόπια δηλώνοντας ότι αναγνωρίζει την ύπαρξη της συγκεκριμένης μει¬ονότητας στην Ελλάδα. Το 1962 οι σχέσεις των δύο κρατών έφθασαν σε οριακό σημείο. Το Δεκέμβριο του 1962 η ατμόσφαιρα αποφορτίστηκε όταν οι δύο υπουργοί Εξωτερικών συμφώνησαν να παραμείνουν πιστοί στις θέσεις τους, αλλά να μην ανακινούν το Μακεδονικό Ζήτημα.
Η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου προσπάθησε να αποκαταστήσει τις καλές σχέσεις με τη Γιουγκοσλαβία. Η προσπάθεια δεν ευοδώθηκε, καθώς κατά τη διάρκεια επίσκεψης του Παπανδρέου στο Βελιγράδι, η γιουγκοσλαβική κυβέρνηση άφησε να διαρρεύσει στον Τΰπο ότι είχε θέσει προς την ελληνική πλευρά το θέμα της μειονότητας. Το Μακεδονικό Ζήτημα συνέχισε να δηλητηριάζει τις ελληνογιουγκοσλαβικές σχέσεις, ιδιαίτερα κατά τον πρώτο χρόνο της χούντας των συνταγματαρχών, οπότε το Βελιγράδι κατηγόρησε την Αθήνα για «γενοκτονία της "μακεδονικής" μειονότητας».
Όμως η επέμβαση των Σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία το 1968 φόβισε τον Τίτο, που προσπάθησε να καλλιεργήσει καλές σχέσεις με την Αθήνα, ώστε να εξασφαλίσει αν όχι συμμάχους, τουλάχιστον υποστηρικτές. Έτσι φρόντισε ώστε οι εκπρόσωποι του γιουγκοσλαβικού κράτους να είναι προσεκτικοί στις εκφράσεις τους και να μην προκαλούν την Αθήνα. Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε μέχρι το 1974, οπότε οι αρχές των ομόσπονδων δημοκρατιών απέκτησαν πολύ μεγαλύτερη αυτενέργεια και ελευθερία έκφρασης στη διεθνή σκηνή.
Η αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα βοήθησε τη βελτίωση των διμερών σχέσεων. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, υπέρμαχος μιας νέας πολιτικής για τα βαλκανικά θέματα, καλλιέργησε σχέσεις φιλίας με τη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία. Οι ιθύνοντες των Σκοπίων προσπαθούσαν να θέσουν το θέμα εκ νέου, αλλά ο Τίτο δεν ήταν αρωγός, ενώ για την Ελλάδα το «Μακεδονικό Ζήτημα δεν υφίστατο».
Ο Ανδρέας Παπανδρέου προσπάθησε να συνεχίσει και να εμβαθύνει τη βαλκανική πολιτική του Καραμανλή. Η νέα κυβέρνηση αποδέχθηκε το Δεκέμβριο του 1982 τον επαναπατρισμό όλων των πολιτικών προσφύγων του Εμφυλίου, οι οποίοι ήταν «Έλληνες το γένος». Με αυτό τον τρόπο άφησε εκτός της διαδικασίας επαναπατρισμού όλους τους Σλαβομακεδόνες και τους απογόνους τους που είχαν πολεμήσει με τον ΔΣΕ στον Εμφύλιοή είχαν συμμετάσχει στο SNOF ή το NOF ή είχαν δηλώσει Σλαβομακεδόνες την εποχή που είχαν καταφύγει και ζούσαν στα Σκόπια. Οι ενέργειες αυτές προκάλεσαν τη δυσαρέσκεια της γιουγκοσλαβικής πλευράς (κυρίως των ιθυνόντων στα Σκόπια και του αιγαιατικού λόμπι, δηλ. αυτών που κατάγονταν με κάποιο τρόπο από την ελληνική Μακεδονία). Η δυσαρέσκεια έγινε μεγαλύτερη από τις δηλώσεις του Παπανδρέου το 1986 περί μη ύπαρξης «μακεδονικής» μειονότητας στην Ελλάδα και μη ύπαρξης «μακεδονικού έθνους» στα Βαλκάνια. Η δυσαρέσκεια εκφράστηκε με την απαντητική ανακοίνωση του συλλογικού Προεδρείου της Γιουγκοσλαβίας ότι οι δηλώσεις του Παπανδρέου αποτελούσαν μέρος μιας αντιγιουγκοσλαβικής εκστρατείας και ότι δεν συνέβαλαν στην ενίσχυση των διμερών σχέσεων.
Όμως εκείνο που χαρακτηρίζει τη δεκαετία του 1980 είναι ότι η πρωτοβουλία των κινήσεων σχετικά με το Μακεδονικό Ζήτημα έφυγε από τα χέρια των κυβερνήσεων και κυρίως των υπουργείων Εξωτερικών και πέρασε στα χέρια της τοπικής κυβέρνησης στη ΣΔΜ, στο αιγαιατικό λόμπι (δηλ. σε όσους Σλαβομακεδόνες προέρχονταν από την Ελλάδα και είχαν εγκατασταθεί στη ΣΔΜ και τους απογόνους τους), καθώς και στις κοινότητες των Σλαβομακεδόνων του Καναδά και της Αυστραλίας.
Πράγματι στα τέλη της δεκαετίας του 1988 τον τόνο στο Μακεδονικό έδωσαν οι κινητοποιήσεις και οι διαδηλώσεις των Σλαβομακεδόνων της Αυστραλίας προς τον Έλληνα πρόεδρο Χρήστο Σαρτζετάκη κατά την επίσκεψη του εκεί, η «Συνάντηση των Παιδιών-Φυγάδων από τη Μακεδονία του Αιγαίου», επιθετικές εκπομπές από το Ράδιο Σκόπια σε όλες τις γλώσσες και ιδιαίτερα στα ελληνικά μέσα από το πρόγραμμα «Ράδιο Μπιλιάνα» και οιπροωθούμενες από την κυβέρνηση των Σκοπίων καταγγελίες κατά της Ελλάδας για «καταπίεση της μακεδονικής μειονότητας» στη σύνοδο για τα ανθρώπινα δικαιώματα της ΔΑΣΕ το 1990. Ήταν φανερό ότι η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, που ήταν σε εξέλιξη, θα έφερνε το Μακεδόνικο ξανά στην επικαιρότητα, αλλά σε άλλο επίπεδο σε σχέση με τα ώς τότε ισχύοντα.
Από την άλλη οι σχέσεις Γιουγκοσλαβίας-Βουλγαρίας γνώρισαν το ίδιο διάστημα πολλές μεταπτώσεις, αλλά ήταν λιγότερο πολύπλοκες και πιο εύκολα προβλέψιμες και αναγνώσιμες. Βασικά οι αλλαγές και οι μεταπτώσεις στις σχέσεις Μόσχας-Βελιγραδίου έφεραν αντίστοιχες αλλαγές και στις σχέσεις Σόφιας-Βελιγραδίου. Έτσι μετά τη βελτίωση των σχέσεων της Μόσχας με τον Τίτο το 1955 οι Βούλγαροι αναγκάστηκαν να αλλάξουν και πάλι πολιτική και να εμφανίσουν τους κατοίκους του Πιρίν, αντί για Βούλγαρους, όπως τους είχαν αναγνωρίσει μετά την καταγγελία της συμφωνίας του Μπλεντ, ως Μακεδόνες. Κι επιπλέον αναγνώρισαν την ύπαρξη «μακεδόνικου έθνους». Η επιδείνωση των σχέσεων της Γιουγκοσλαβίας με τη Μόσχα ύστερα από την επέμβαση στην Ουγγαρία, επέτρεψε στη Σόφια να αλλάξει και πάλι την πολιτική της και να «εξαφανίσει» τους Μακεδόνες από τη Βουλγαρία. Όμως ο γενικός γραμματέας του ΚΚΒ, Τοντόρ Ζίφκωφ, δέχθηκε σοβαρές πιέσεις για παραχωρήσεις προς τα Σκόπια το διάστημα 1963-1964 και 1975-1977.
Οι διαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν σχεδόν δύο έτη απέτυχαν. Τα δύο μέρη μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων επικεντρώθηκαν όλο το 1978 στη δημοσίευση των δικών τους επίσημων θέσεων και σε κείμενα εργασίας του άλλου μέρους που σε πολλές περιπτώσεις το άφηναν έκθετο. Επίσης οι Βούλγαροι αποδύθηκαν σε μια εκστρατεία δημοσίευσης πολλών πηγών για το ιστορικό παρελθόν του Μακεδονικού Ζητήματος. Οι σχέσεις των δύο μερών παρέμειναν τεταμένες καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του1980, παρότι η Σόφια απέφυγε στα τέλη της δεκαετίας, όταν διαλυόταν η Γιουγκοσλαβία, να θέσει υπέρογκες αξιώσεις προς τα Σκόπια.
Από την άλλη η Σόφια αποδείχθηκε για την Ελλάδα πιο ειλικρινής συνοδοιπόρος από τη Γιουγκοσλαβία. Το 1964 ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου και ο γ.γ. του ΚΚΒ Τοντόρ Ζίφκωφ υπέγραψαν 12 συμφωνίες που περιείχαν και τον όρο ότι η Βουλγαρία δεν είχε καμιά εδαφική διεκδίκηση σε βάρος της Ελλάδας. Μάλιστα παρά το ψυχροπολεμικό κλίμα που δημιουργήθηκε με την έλευση στην Ελλάδα της Χούντας των Συνταγματαρχών, η Βουλγαρία συνέχισε να τιμά τις συμφωνίες που είχε υπογράψει.
Οι σχέσεις της Ελλάδας με τη Βουλγαρία βελτιώθηκαν ακόμη περισσότερο με τη Μεταπολίτευση. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Ανδρέας Παπανδρέου συνέβαλαν στη βελτίωση του κλίματος φιλίας και στην αποφόρτιση του Μακεδονικού Ζητήματος καθώς άφησαν κατά μέρος τις επιφυλάξεις του NATO για την προσέγγιση με τη Βουλγαρία και τις επιπτώσεις που μπορεί να είχε μια τέτοια προσέγγιση στην ασφάλεια του Ατλαντικού Συμφώνου, και καλλιέργησαν προσωπικές σχέσεις με τον Ζίφκωφ. Ο Ζίφκωφ αποδείχθηκε αξιόπιστος συνομιλητής, καθώς η Βουλγαρία, παρότι ήταν δορυφόρος της Σοβιετικής Ενωσης, αποδεχόταν τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, δεν πρόβαλλε εδαφικές ή πολιτιστικές διεκδικήσεις και δεν ενθάρρυνε τις εκκλήσεις για αναγνώριση «μακεδονικής» μειονότητας. Οι καλές σχέσεις Ελλάδας-Βουλγαρίας διατηρήθηκαν μέχρι την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας και του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Βουλγαρία.

*Απόσπασμα από άρθρο με τον τίτλο «Το Μακεδονικό Ζήτημα και η Γιουγκοσλαβική Μακεδονία», σελ 130-136, που συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο «Μακεδονικό, περιπέτεια ενός ονόματος από το 1850 έως σήμερα», που διανεμήθηκε από την εφημερίδα Ελευθεροτυπία την 27-2-1011.

Οι πρόσφυγες στον μεσοπόλεμο


Οι πρόσφυγες στον μεσοπόλεμο

Συγγραφέας: 
Λιβιεράτος Δημήτρης
Σύμ­φω­να με την α­πο­γρα­φή του 1928, το σύ­νο­λο του πλη­θυ­σμού της Ελλάδας 6.204.684 κά­τοι­κοι.
Πριν α­πό την Μι­κρα­σια­τι­κή κα­τα­στρο­φή ήρ­θαν στη χώρα 151.892 άν­θρω­ποι και με­τά 1.069.957. Σύ­νο­λο 1.221.849. Α­πο­τε­λού­σαν το 19,7 % του ελ­λη­νι­κού πλη­θυ­σμού.
Χώ­ρες προ­ε­λεύ­σε­ως των με­γα­λυ­τέ­ρων ο­μά­δων δη­λώ­θη­καν:
Α­πό την Μι­κρά Α­σί­α 626.954, εκ των ο­ποί­ων 37.728 α­φί­χθη­σαν πριν α­πό την κα­τα­στρο­φή του 1922. Α­πό την Θρά­κη 256.635 και α­πό αυ­τούς 27.057 πριν το 1922. Α­πό τον Πό­ντο 182.169 και 17.528. Α­πό την Βουλ­γα­ρί­α 49.027 και 20.977. Α­πό τον Καύ­κα­σο 47.091 και 32.421. Α­πό την Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, 38.458 και 4.109. Α­πό την Ρω­σί­α 11.435 και 5.1241. 
Να ση­μειώ­σου­με ό­τι, στην α­πο­γρα­φή του 1928, δεν α­να­φέ­ρο­νται βέ­βαια ό­σοι πέ­θα­ναν μέ­χρι τό­τε. Πολ­λοί πρόσφυ­γες ήρ­θαν ή­δη γέ­ρο­ντες και τα­λαι­πω­ρη­μέ­νοι. Πέ­θα­ναν στο διά­στη­μα αυ­τών των 6 χρόνων, χω­ρίς που­θε­νά να α­να­γρα­φούν στις ε­πί­ση­μες στα­τι­στι­κές της ε­πε­τη­ρί­δας2.
Ό­μως με­τα­ξύ των προ­σφύ­γων που α­να­φέ­ρου­με δεν ή­ταν μό­νον κα­τα­στρα­μέ­νοι και πά­μπτω­χοι. Α­πό αυ­τούς που ήρ­θαν πριν την κα­τα­στρο­φή, αλ­λά και με­ρι­κούς που ήρ­θαν μέ­σω άλ­λων χω­ρών, εί­χαν χρή­μα­τα. Με­ρι­κοί μά­λι­στα πολ­λά χρή­μα­τα και α­πο­τέ­λε­σαν μέ­ρος της ελ­λη­νι­κής κα­πι­τα­λι­στι­κής τά­ξης. Ο με­γα­λύ­τε­ρος α­πό αυ­τούς, ο Πρό­δρο­μος Μπο­δο­σά­κης, έ­φτα­σε το 1923 με τε­ρά­στια πο­σά, πε­ριου­σί­α που εί­χε α­πο­κτή­σει στην Ο­θω­μα­νι­κή αυ­το­κρα­το­ρί­α. Οι α­δελ­φοί Πα­πα­δό­που­λοι, που έ­χτι­σαν  την πα­σί­γνω­στη βιο­μη­χα­νί­α Μπι­σκό­των, ήρ­θαν πριν την κα­τα­στρο­φή με πολ­λά χρή­μα­τα για να συ­νε­χί­σουν και να α­να­πτύ­ξουν τις δου­λειές τους.
Ό­ταν το 1961 έ­γι­νε μια σχε­τι­κή έ­ρευ­να, α­πέ­δει­ξε ό­τι α­κό­μα το έ­να τέ­ταρ­το των Ελ­λή­νων βιο­μη­χά­νων εί­χε γεν­νη­θεί ε­κτός Ελ­λά­δος. Πα­ρά το γε­γο­νός ό­τι εί­χαν πε­ρά­σει τό­σα χρό­νια. Βέ­βαια αυ­τοί οι πλού­σιοι δεν εί­χαν κα­μιά σχέ­ση με τους ά­θλιους συ­νοι­κι­σμούς των ε­ξα­θλιω­μέ­νων προ­σφύ­γων, που με­ρι­κοί α­πό αυ­τούς δια­τη­ρή­θη­καν μέ­χρι το 1965. Ού­τε διέ­θε­σαν μέ­ρος της πε­ριου­σί­ας τους για την ε­νί­σχυ­ση των φτω­χών και δυ­στυ­χι­σμέ­νων προ­σφύ­γων.
Ό­ταν έ­φτα­σαν  οι με­γά­λες ο­μά­δες των προ­σφύ­γων, και τους ά­φη­σαν να ε­γκα­τα­στα­θούν στις πα­ρα­γκου­πό­λεις γύ­ρω α­πό τα α­στι­κά κέ­ντρα, χύ­θη­καν α­μέ­σως σε α­να­ζή­τη­ση δου­λειάς. Α­φού δεν διέ­θε­ταν κα­νέ­ναν άλ­λο πό­ρο ζω­ής. Προ­σφέρ­θη­καν για ερ­γα­σί­α με ο­ποιουσ­δή­πο­τε όρους για να ε­πι­ζή­σουν. Α­πε­τέ­λε­σαν έ­να φτη­νό προ­λε­τα­ριά­το που έ­γι­νε πρώ­τη ύ­λη πα­ρα­γω­γής υ­πε­ρα­ξί­ας του, με ορ­μή, α­νερ­χό­με­νου ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού. Ε­κεί­νο τον και­ρό τα με­ρο­κά­μα­τα μειώ­θη­καν α­πό την πί­ε­ση των τό­σων προ­σφε­ρό­με­νων χε­ριών. Και οι πρόσφυ­γες δεν εί­χαν κα­μιά πρό­θε­ση να πλη­σιά­σουν τα ή­δη υ­πάρ­χο­ντα και δρα­στή­ρια συν­δι­κά­τα. Δεν εί­χαν ε­πα­φές μα­ζί τους. Νό­μι­ζαν ό­τι η κα­τά­στα­σή τους εί­ναι προ­σω­ρι­νή και σύ­ντο­μα θα γυ­ρί­σουν στις ε­στί­ες τους. Πέ­ρα­σαν αρ­κε­τά χρόνια και ου­σια­στι­κά με­τά το 1930 για να α­ντι­λη­φθούν ό­τι εί­ναι ερ­γά­τες, ό­σοι ή­ταν στις πό­λεις, και δεν υ­πήρ­χε πλέ­ον ελ­πί­δα δια­φυ­γής προς το χα­μέ­νο για πά­ντα εύ­πο­ρο πα­ρελ­θόν τους.
Τα συν­δι­κά­τα και οι ορ­γα­νώ­σεις της α­ρι­στε­ράς δεν τους α­ντι­με­τώ­πι­σαν ε­χθρι­κά, παρ’ ό­λο που έ­ρι­χναν τα με­ρο­κά­μα­τα. Προ­σπα­θού­σαν να τους εν­σω­μα­τώ­σουν, να τους πλη­σιά­σουν. Υ­πάρ­χουν πε­ρι­πτώ­σεις σε κυ­κλο­φο­ρί­α προ­κη­ρύ­ξε­ων π.χ. που η α­να­γρα­φή αρ­χί­ζει με την κε­φα­λί­δα «Ερ­γά­τες, Α­γρό­τες, Πρό­σφυ­γες». Σαν να α­πο­τε­λού­σαν μιαν ι­διαί­τε­ρη κοι­νω­νι­κή ο­μά­δα ε­κτός των κα­θιε­ρω­μέ­νων τά­ξε­ων. Ύ­στε­ρα α­πό με­ρι­κά χρόνια και ό­χι πο­λύ αρ­γά, αρ­χί­ζουν να εμ­φα­νί­ζο­νται οι πρό­σφυ­γες στην πο­λι­τι­κή ζω­ή. Το πρώ­το με­γά­λο πα­ρά­δειγ­μα α­να­φέ­ρε­ται στις ε­κλο­γές δημάρ­χων και δη­μο­τι­κών συμ­βου­λί­ων του 1925 και συ­γκε­κρι­μέ­να στην Θεσ­σα­λο­νί­κη. Εί­χε ή­δη ε­πι­κρα­τή­σει ο στρα­τη­γός Πά­γκα­λος με το πρα­ξι­κό­πη­μα που έ­κα­νε στις 25 Ιου­νί­ου 1925.
Τον Ο­κτώ­βριο του 1925 έ­γι­ναν δη­μο­τι­κές ε­κλο­γές και τό­τε ο Πά­γκα­λος δέ­χτη­κε έ­να με­γά­λο χτύ­πη­μα. Στην Θεσ­σα­λο­νί­κη ε­ξε­λέ­γη ο υ­πο­στη­ρι­ζό­με­νος α­πό το ΚΚΕ Μη­νάς Πα­τρί­κιος χα­ρα­κτη­ρι­ζό­με­νος σαν “ερ­γα­το­πρό­σφυξ” α­πό τις α­στι­κές ε­φη­με­ρί­δες. Ο δι­κτά­το­ρας Πά­γκα­λος εί­χε ο­ρί­σει υ­πο­ψή­φιο τον βε­νι­ζε­λι­κό Αγ­γε­λά­κη. Η το­πι­κή ορ­γά­νω­ση του ΚΚΕ, της ο­ποί­ας γραμ­μα­τέ­ας ή­ταν ο Πα­στί­ας Για­τσό­που­λος, ό­ρι­σε υ­πο­ψή­φιο τον Πα­τρί­κιο που ή­ταν πρό­σφυ­γας. Σχη­μα­τί­στη­κε μέ­τω­πο ερ­γα­τών και προ­σφύγων. Προ­σπά­θη­σαν να συ­νερ­γα­στούν με την “Συ­νο­μο­σπον­δί­α Προ­σφυ­γι­κών Ορ­γα­νώ­σε­ων”, βε­νι­ζε­λι­κής ε­πιρ­ρο­ής, με τα μέ­λη της χα­ρα­κτη­ρι­ζό­με­να ως “προ­σφυ­γο­πα­τέ­ρες”. Συ­νερ­γά­στη­καν με την α­ρι­στε­ρής α­πό­κλι­σης «Α­νώ­τα­τη Ε­πι­τρο­πή Προ­σφύγων» 
[ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΤΑΣΙ ΤΟΥ ΚΚΕ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑ!!!] που εί­χε η­γέ­τη τον Μη­νά Πα­τρί­κιο. Δέ­χτη­καν την συ­νερ­γα­σί­α με το ΚΚΕ και ο Πα­τρί­κιος ε­ξε­λέ­γη. Πε­ριέ­λα­βε κομ­μου­νι­στές στο ψη­φο­δέλ­τιο και έ­τσι κέρ­δι­σαν τις ε­κλο­γές. Πή­ραν εί­κο­σι συμ­βού­λους και οι Πα­γκα­λι­κοί δέ­κα. Ο Πά­γκα­λος α­κύ­ρω­σε τις ε­κλο­γές. Οι ε­κλο­γές ε­πα­νε­λή­φθη­σαν και ο Πα­τρί­κιος κέρ­δι­σε με με­γα­λύ­τε­ρη πλειο­ψη­φί­α. Ή­ταν και το πρώ­το ι­σχυρό κτύ­πη­μα κα­τά της δι­κτα­το­ρί­ας το ο­ποί­ο έ­γι­νε δυ­να­τό α­πό την συμ­μα­χί­α ερ­γα­τών [πάλι τα γνωστά ψευδώνυμα! οι Κουκουέδες λέγονται ΕΡΓΑΤΕΣ!] και προ­σφύ­γων. Αλ­λά και η πρώ­τη εμ­φά­νι­ση των προ­σφύγων σε δη­μο­τι­κές ε­κλο­γές σαν α­νε­ξάρ­τη­τος πα­ρά­γο­ντας3. 
Σιγά-σι­γά αρ­χί­ζουν οι δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις. Α­πο­γο­η­τεύ­ο­νται α­πό τον Βε­νι­ζε­λι­σμό και αυτό ση­μαί­νει ό­τι υ­πο­χω­ρεί και το ό­νει­ρό τους των “Χα­μέ­νων Πα­τρί­δων”. Την φα­ντα­σί­α τους ό­τι ο Βε­νι­ζέ­λος, κά­ποια στιγ­μή, θα τους ο­δη­γή­σει πά­λι νι­κη­φό­ρα στην Μι­κρά Α­σί­α. Το πρώ­το δείγ­μα φά­νη­κε στις δη­μο­τι­κές ε­κλο­γές του 1926 στον συ­νοι­κι­σμό της Νέ­ας Κοκ­κι­νιάς (Νί­καια), κο­ντά στον Πει­ραιά. Υ­πο­ψή­φιοι των προ­σφύ­γων κα­τέρ­χο­νται στις ε­κλο­γές α­νε­ξάρ­τη­τοι α­πό το Κόμ­μα των  Φι­λε­λευ­θέ­ρων. Αυ­τός ο α­νε­ξάρ­τη­τος συν­δυα­σμός τους συ­γκέ­ντρω­σε το 20% του συ­νό­λου των ψη­φι­σά­ντων με 6.998 ψή­φους. Α­πο­τε­λούν την βά­ση της πα­ρά­τα­ξης των Α­ρι­στε­ρών Φι­λε­λευ­θέ­ρων, οι ο­ποί­οι αρ­γό­τε­ρα θα συ­νερ­γα­στούν με την α­ρι­στε­ρά στο Κί­νη­μα της Ε­θνι­κής Α­ντί­στα­σης4. 
Αυ­τά τα χρόνια αρ­χί­ζει η α­πο­γο­ή­τευ­ση με­γά­λου μέ­ρους των προσ­φύγων α­πό τον Βε­νι­ζε­λι­σμό. Στα­δια­κά α­πο­κολού­νται και βα­δί­ζουν προς τα α­ρι­στε­ρά. [ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΤΑΣΙ ΤΟΥ ΚΚΕ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑ!!!]
Σε κα­μιά πε­ρί­πτω­ση δεν πέ­ρα­σαν στην δε­ξιά. Οι προ­σφυ­γο­πα­τέ­ρες που ε­νε­φά­νι­σε η δε­ξιά σαν υ­πο­ψή­φιους με­ρι­κές φο­ρές ή­ταν με­μο­νω­μέ­νες πε­ρι­πτώ­σεις συμ­φε­ρο­ντο­λο­γι­κών κα­τα­στά­σε­ων. Οι πρό­σφυ­γες θε­ω­ρούν πά­ντο­τε την βα­σι­λι­κή δε­ξιά σαν την πα­ρά­τα­ξη που τους ο­δή­γη­σε στην κα­τα­στρο­φή, το ξε­ρί­ζω­μα, την προ­σφυ­γιά.
Μέ­χρι το 1936, μια με­γά­λη ο­μά­δα προ­σφύ­γων θα πε­ρά­σει στην α­ρι­στε­ρά και ό­λες της τις εκ­φρά­σεις. Οι προ­σφυ­γι­κοί συ­νοι­κι­σμοί στις με­γά­λες πό­λεις, ερ­γα­τι­κοί στην με­γά­λη τους πλειο­ψη­φί­α, θα γί­νουν τα μα­χη­τι­κά προ­πύρ­για της Ε­θνι­κής Α­ντί­στα­σης στην Κα­το­χή 1941-1944. Και θα υ­πο­στού­νε ό­λη την αρ­ρω­στη­μέ­νη μα­νί­α των ορ­γά­νων της δε­ξιάς με­τά την ήτ­τα της Α­ντί­στα­σης και τα με­τεμ­φυ­λια­κά χρό­νια.[ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΟΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΝΑΝΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΤΟ ΚΑΤΟΡΘΩΝΟΥΝ! ΑΝ σ
τα με­τεμ­φυ­λια­κά χρό­νια είχαμε την αρ­ρω­στη­μέ­νη μα­νί­α των ορ­γά­νων της δε­ξιάς, ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΚΕΡΔΙΣΕ Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΤΙ ΕΙΧΑΜΕ?? Π.χ. ο επιλεγόμενος ΤΙΤΟ ΔΕΝ ΑΣΤΕΙΕΥΟΤΑΝΕ! ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΕΝΑ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟ "ΑΝΤΙΦΡΟΝΟΥΝΤΕΣ" ΕΦΑΞΕ ΚΑΙ ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΩΣ ΔΕΙΝΗ "ΕΘΝΟΚΑΘΑΡΣΙ" ΕΚΑΝΕ!] 
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Στα­τι­στι­κή Ε­πε­τη­ρίς της Ελ­λά­δος 1930, σελ. 39 και με­τά.
2. Λι­βιε­ρά­τος Δη­μή­τρης, Κοι­νω­νι­κοί Α­γώ­νες στην Ελ­λά­δα 1918-1936 (σε 4 τό­μους) τομ. Γ΄, σελ. 182.
3. όπ.π., τό­μος Β΄, σελ. 148.
4. όπ.π., τό­μος Δ΄, 1932-1936 σ. 44.
5. όπ.π., τό­μος Δ΄, σελ. 10.

Ο Βενιζέλος της ήττας


Ο Βενιζέλος της ήττας


Συγγραφέας: 
Αγτζίδης Βλάσης
Ο Ε­λευ­θέ­ριος Βε­νι­ζέ­λος ε­ξέ­φρα­σε την προ­σπά­θεια για την ε­θνι­κή  ο­λο­κλή­ρω­ση του ελ­λη­νι­σμού, σε α­ντί­θε­ση με τις υ­πό­λοι­πες πο­λι­τι­κές δυ­νά­μεις της ε­πο­χής του. Προ­ώ­θη­σε σε με­γά­λο βαθ­μό την ε­πί­λυ­ση του Α­να­το­λι­κού Ζη­τή­μα­τος με βά­ση τα συμ­φέ­ρο­ντα των Ελ­λή­νων. Η Συν­θή­κη των Σε­βρών α­να­γνω­ρί­ζε­ται ως έ­να προ­σω­πι­κό του κα­τόρ­θω­μα. Ό­μως η τε­λι­κή συμ­βο­λή του στη α­πό­πει­ρα χει­ρα­φέ­τη­σης των Ελ­λή­νων της καθ’ η­μάς Α­να­το­λής εί­ναι αρ­νη­τι­κή. Ο Βε­νι­ζέ­λος της ήτ­τας α­πο­τε­λεί­ται α­πό έ­να σύ­νο­λο α­πο­φά­σε­ων και πρά­ξε­ων που αύ­ξη­σαν τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις της μι­κρα­σια­τι­κής κα­τα­στρο­φής και ο­δή­γη­σαν στην πε­ρι­θω­ριο­ποί­η­ση των ελ­λη­νι­κών προ­σφυ­γι­κών πλη­θυ­σμών.
Ξε­κι­νώ­ντας το μι­κρα­σια­τι­κό εγ­χεί­ρη­μα, ο Βε­νι­ζέ­λος έ­κα­νε δύ­ο βα­σι­κά λά­θη: το­πο­θέ­τη­σε κατ’ αρ­χάς ως αρ­μο­στή στη Σμύρ­νη τον Στερ­γιά­δη, άν­θρω­πο των Βρε­τα­νών, ο ο­ποί­ος υ­πήρ­ξε ο κα­κός δαί­μο­νας των Μι­κρα­σια­τών και πα­ρό­λες τις εκ­κλή­σεις τους για α­ντι­κα­τά­στα­ση, ε­πέ­με­νε στην αρ­χι­κή του α­πό­φα­ση, την ο­ποί­α –ό­λως πε­ριέρ­γως– α­πο­δέ­χτη­καν και σε­βά­στη­καν οι βα­σι­λι­κοί διά­δο­χοί του. Το δεύ­τε­ρο βα­σι­κό λά­θος του υ­πήρ­ξε η υ­πο­τί­μη­ση του πο­ντια­κού κι­νή­μα­τος, ε­νός δυ­να­μι­κό­τα­του ελ­λη­νι­κού έ­νο­πλου και πο­λι­τι­κού κι­νή­μα­τος που δρού­σε στη βό­ρεια Μι­κρά Α­σί­α και α­πει­λού­σε ά­με­σα τις γραμ­μές ε­φο­δια­σμού των Κε­μα­λι­κών.
Το αί­τη­μα των Ελ­λή­νων του Πό­ντου
Α­ντι­τά­χθη­κε κα­τ’ αρ­χάς στο αί­τη­μα των Ελ­λή­νων του Πό­ντου για δη­μιουρ­γί­α δεύ­τε­ρου ελ­λη­νι­κού κρά­τους στις νο­τιο­α­να­το­λι­κές α­κτές της Μαύ­ρης Θά­λασ­σας, για να συ­να­ντή­σει τη σφο­δρή α­ντί­δρα­ση των πο­ντια­κών ορ­γα­νώ­σε­ων. Σφο­δρή ή­ταν ε­πί­σης και η α­ντί­δρα­ση της Ε­θνο­συ­νέ­λευ­σης του Πό­ντου που έ­δρευε στο Βα­τού­μι, ε­νώ ο μη­τρο­πο­λί­της Χρύ­σαν­θος χα­ρα­κτή­ρι­σε τον Βε­νι­ζέ­λο “α­πλη­ρο­φό­ρη­το στο ζή­τη­μα του Πό­ντου.”  Στη συ­νέ­χεια, το κα­λο­καί­ρι του 1920, ο Βε­νι­ζέ­λος θα λά­βει τις εκ­θέ­σεις των Σταυ­ρι­δά­κη και Κα­θε­νιώ­τη, με τις ο­ποί­ες προ­τρέ­πε­ται να α­πο­δε­χτεί α­μέ­σως τα πο­ντια­κά αι­τή­μα­τα. Ο Βε­νι­ζέ­λος άλ­λα­ξε για άλ­λη μια φο­ρά στά­ση και α­να­κοί­νω­σε στον Βρε­τα­νό πρω­θυ­πουρ­γό Λό­ιδ Τζορ­τζ το σχέ­διό του για ε­πέμ­βα­ση στον Πό­ντο με στό­χο τη δη­μιουρ­γί­α ελ­λη­νι­κού κρά­τους ε­κεί. Ή­ταν ό­μως πο­λύ αρ­γά! Στην Ελ­λά­δα άρ­χι­ζε η προ­ε­κλο­γι­κή πε­ρί­ο­δος. Οι βα­σι­λι­κοί διά­δο­χοι του Βε­νι­ζέ­λου δεν εί­χαν κα­μιά ά­πο­ψη για τον Πό­ντο και α­γνό­η­σαν ο­λο­κλη­ρω­τι­κά τις πο­ντια­κές προ­τά­σεις, ε­νώ ο Κε­μάλ Α­τα­τούρ­κ ο­λο­κλή­ρω­νε τη γε­νο­κτο­νί­α του ε­να­πο­μεί­να­ντος ελ­λη­νι­κού πλη­θυ­σμού.

Η προ­κή­ρυ­ξη ε­κλο­γών
Το τρα­γι­κό­τε­ρο ό­μως λά­θος του Βε­νι­ζέ­λου ή­ταν η προ­κή­ρυ­ξη ε­κλο­γών εν μέ­σω πο­λέ­μου, χω­ρίς να υ­πάρ­χει κα­μιά τέ­τοια υ­πο­χρέ­ω­ση. Στις 14 Νο­εμ­βρί­ου 1920, στην κυ­βέρ­νη­ση α­νέ­βη­κε η α­ντι­βε­νι­ζε­λι­κή  φι­λο­βα­σι­λι­κή πα­ρά­τα­ξη με τις ψή­φους των κου­ρα­σμέ­νων α­πό τους πο­λύ­χρο­νους πο­λέ­μους Πα­λαιο­ελ­λα­δι­τών, των Τούρ­κων της Μα­κε­δο­νί­ας, των Ε­βραί­ων, των Βουλ­γα­ρο­φρό­νων και των άλ­λων ε­θνι­κών μειο­νο­τή­των. Οι α­ντι­βε­νι­ζε­λι­κοί πο­λι­τεύ­τη­καν με α­ντι­πο­λε­μι­κά συν­θή­μα­τα, συ­γκρο­τώ­ντας μια α­νί­ε­ρη συμ­μα­χί­α με τους Ελ­λα­δί­τες κομ­μου­νι­στές. Η τε­ρά­στια ευ­θύ­νη του Βε­νι­ζέ­λου ή­ταν ό­τι πα­ρα­γνώ­ρι­σε την α­να­γκαί­α προ­ϋ­πό­θε­ση για την ε­θνι­κή ο­λο­κλή­ρω­ση: τον έ­στω και με τη βί­α ε­ξα­να­γκα­σμό της Πα­λαιάς Ελ­λά­δας να πά­ρει μέ­ρος στην προ­σπά­θεια και να κα­τα­βά­λει τις α­παι­τού­με­νες θυ­σί­ες. Ό­πως γρά­φει ο Γ. Βε­ντή­ρης: “Διό­τι η πλειο­ψη­φί­α του λα­ού της Πα­λαιάς Ελ­λά­δας, συ­στη­μα­τι­κώς ε­ξα­πα­τη­θεί­σα, πα­ρα­γνώ­ρι­ζε κα­τά βά­ση την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα... Δύ­ο το πο­λύ ε­κα­τομ­μύ­ρια προ­σώ­πων του πα­λαιού κρά­τους έ­κρι­ναν την τύ­χη έ­ξη ε­κα­τομ­μυ­ρί­ων Ελ­λή­νων των Νέ­ων Χω­ρών και του α­λύ­τρω­του Γέ­νους”.Στα με­γά­λα ι­στο­ρι­κά αι­νίγ­μα­τα ε­ντάσ­σο­νται τα κί­νη­τρα του Βε­νι­ζέ­λου για προ­κή­ρυ­ξη ε­κλο­γών. Οι ο­πα­δοί του υ­πο­στη­ρί­ζουν ό­τι πί­στευε πως θα κερ­δί­σει, ως ε­πι­βρά­βευ­ση για τις με­γά­λες ε­πι­τυ­χί­ες που κα­τά­φε­ρε στον δι­πλω­μα­τι­κό το­μέ­α. Οι α­ντί­πα­λοί του ι­σχυ­ρί­ζο­νται ό­τι ή­ταν μια συ­νει­δη­τή α­πό­φα­ση για εύ­σχη­μη α­πο­χώ­ρη­ση α­πό την πο­λι­τι­κή σκη­νή, ώ­στε να α­πεκ­δυ­θεί α­πό κά­θε ευ­θύ­νη πι­θα­νής κα­κής ε­ξέ­λι­ξης στο Μι­κρα­σια­τι­κό. Ο Νί­κος Κα­ζα­ντζά­κης, συ­νερ­γά­της του Βε­νι­ζέ­λου, σε ε­πι­στο­λή του τον Δε­κέμ­βριο του 1921, υ­πο­στη­ρί­ζει ευ­θέ­ως ό­τι έ­κα­νε τις ε­κλο­γές γνω­ρί­ζο­ντας ό­τι θα τις χά­σει. Γρά­φει: “Άν­θρω­πος που μ’ ε­πα­νά­στα­ση κα­τά­λα­βε την αρ­χή και δι­κτα­το­ρι­κώς ε­κυ­βέρ­νη­σε τό­σα χρό­νια, Πώς; και Για­τί; θυ­μή­θη­κε το σύ­νταγ­μα και ε­νήρ­γη­σε  ε­κλο­γές α­φού τό­ξε­ρε πώς θα χά­σει.” (Αρ­χεί­ο Κώ­στα Τρια­ρί­δη).Η ε­κτί­μη­ση του Κα­ζα­ντζά­κη ι­σχυ­ρο­ποιεί­ται με τη στά­ση Πό­ντιου Πι­λά­του που κρά­τη­σε ο Βε­νι­ζέ­λος α­πέ­να­ντι στη Μι­κρα­σια­τι­κή Ά­μυ­να –την ορ­γά­νω­ση των Ελ­λήνων της Ιω­νί­ας– η ο­ποί­α τον κά­λε­σε να μπει ε­πι­κε­φα­λής ε­νός κι­νή­μα­τος σω­τη­ρί­ας του μι­κρα­σια­τι­κού ελ­λη­νι­σμού. Δεν α­πο­δέ­χτη­κε τον προ­τει­νό­με­νο ρό­λο, α­πέ­φυ­γε να συμ­βου­λεύ­σει τους Μι­κρα­σιά­τες για το σκό­πι­μο της έ­νο­πλης α­ντι­με­τώ­πι­σης στην πε­ρί­πτω­ση ε­πα­να­φο­ράς του τουρ­κι­κού κα­θε­στώ­τος στη Σμύρ­νη και το πλέ­ον τρα­γι­κό: τους ζή­τη­σε να α­πευ­θυν­θούν στον αρ­μο­στή Α­ρι­στεί­δη Στερ­γιά­δη. Ό­πως έ­γρα­ψε ο μη­τρο­πο­λί­της Σμύρ­νης Χρυ­σό­στο­μος στην τε­λευ­ταί­α ε­πι­στο­λή του στον Ε­λευ­θέ­ριο Βε­νι­ζέ­λο, λί­γο πριν την εί­σο­δο των τουρ­κι­κών στρα­τευ­μά­των στην πό­λη: “...Ο ελ­λη­νι­σμός της Μι­κράς Α­σί­ας, το ελ­λη­νι­κό κρά­τος  αλ­λά και σύ­μπαν το ελ­λη­νι­κόν έ­θνος, κα­τα­βαί­νει πλέ­ον εις τον Άδην, α­πό του ο­ποί­ου καμ­μί­α πλέ­ον δύ­να­μις δεν θα δυ­νη­θή να το α­να­βι­βά­σει και να το σώ­ση. Της α­φα­ντά­στου ταύ­της κα­τα­στρο­φής βε­βαί­ως αί­τιοι εί­ναι οι πο­λι­τι­κοί και προ­σω­πι­κοί σας ε­χθροί, πλην και υ­μείς φέ­ρε­τε μέ­γι­στον της ευ­θύ­νης βά­ρος...”

Η Α­να­το­λι­κή Θρά­κη
Ως α­πο­τέ­λε­σμα της ήτ­τας στο μι­κρα­σια­τι­κό μέ­τω­πο ξέ­σπα­σε, τον Σε­πτέμ­βριο του 1922, η ε­πα­νά­στα­ση του Στρα­τού και του Στό­λου ε­να­ντί­ον της κυ­βέρ­νη­σης Γού­να­ρη με ε­πι­κε­φα­λής το συ­νταγ­μα­τάρ­χη Ν. Πλα­στή­ρα. Η α­να­τρο­πή της βα­σι­λι­κής κυ­βέρ­νη­σης και η πα­ρου­σί­α ι­σχυ­ρού ελ­λη­νι­κού στρα­τού στην Α­να­το­λι­κή Θρά­κη δη­μιούρ­γη­σε ελ­πί­δες ό­τι η κα­τα­στρο­φή δεν θα ή­ταν πλή­ρης. Οι με­γά­λες δυ­νά­μεις εί­χαν ό­μως α­πο­φα­σί­σει την πα­ρά­δο­σή της στους Κε­μα­λι­κούς. Ο Ελ. Βε­νι­ζέ­λος, τον ο­ποί­ο οι ε­πα­να­στά­τες κά­λε­σαν να α­να­λά­βει τη δια­κυ­βέρ­νη­ση, εί­χε ή­δη α­πο­δε­χτεί την ά­πο­ψη της Α­ντά­ντ για την Α­να­το­λι­κή Θρά­κη. Έ­τσι, συ­νέ­δε­σε την ε­πι­στρο­φή του στην κυ­βέρ­νη­ση με την α­πο­δο­χή της Γαλ­λο­βρε­τα­νι­κής ά­πο­ψης α­πό τους ε­πα­να­στά­τες. Στο τη­λε­γρά­φη­μα προς τους ε­πα­να­στά­τες έ­γρα­φε: “Η α­πώ­λεια της Α­να­το­λι­κής Θρά­κης ή­ταν κα­τα­στρο­φή α­νε­πα­νόρ­θω­τος... ε­φό­σον αι Δυ­νά­μεις α­πε­φά­σι­σαν την α­πό­δο­σίν της εις την Τουρ­κί­α. Η κυ­βέρ­νη­ση εί­ναι α­νά­γκη τά­χι­στα να χα­ρά­ξη την πο­λι­τι­κήν της. Ε­άν η πο­λι­τι­κή αύ­τη πε­ρι­λαμ­βά­νη την α­πό­φα­σιν να κρα­τή­σω­μεν την Θρά­κην και ε­να­ντί­ον της γνώ­μης των πρώ­ην συμ­μά­χων μας, αι θερ­μαί μου ευ­χαί θα συ­νο­δεύ­ουν τον α­γώ­να τού­τον του Έ­θνους, αλ­λά ευ­ρί­σκο­μαι εν τοιαύ­τη πε­ρι­πτώ­σει εις την θλι­βε­ράν α­νά­γκην να αρ­νη­θώ την α­πο­δο­χήν της τι­μη­τι­κής ε­ντο­λής ό­πως α­ντι­προ­σω­πεύ­σω την χώ­ραν εις το ε­ξω­τε­ρι­κόν”.Έ­τσι έ­γι­νε α­πο­δε­κτή η συμ­φω­νί­α των Μου­δα­νιών και τα με­σά­νυ­χτα της 1ης/14ης Ο­κτω­βρί­ου 1922, ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός άρ­χι­σε να α­πο­χω­ρεί α­πό την Α­να­το­λι­κή Θρά­κη, α­κο­λου­θού­με­νος α­πό 250.000 νέ­ους πρό­σφυ­γες. Η Ελ­λά­δα δεν έ­κα­νε ού­τε το ε­λά­χι­στο για να δια­τη­ρή­σει τον έ­λεγ­χό της σ’ αυ­τή την βα­σι­κή πε­ριο­χή του ελ­λη­νι­σμού, ε­νώ εί­ναι βέ­βαιο ό­τι ού­τε τα κε­μα­λι­κά στρα­τεύ­μα­τα μπο­ρού­σαν να δια­σχί­σουν τον Ελ­λή­σπο­ντο και τα Δαρ­δα­νέλ­λια ού­τε η Α­ντά­ντ να υ­πο­χρε­ώ­σει στρα­τιω­τι­κά την Ελ­λά­δα να α­πο­χω­ρή­σει. Η πα­ρά­δο­ση της Α­να­το­λι­κής Θρά­κης α­πο­τε­λεί μια α­πό τις πλέ­ον λευ­κές σε­λί­δες της νε­ό­τε­ρης ελ­λη­νι­κής ι­στο­ρί­ας.

Η Λω­ζάν­νη και η α­ντι­προ­σφυ­γι­κή συ­μπε­ρι­φο­ρά
Ο Βε­νι­ζέ­λος έ­χει ή­δη με­τα­τρα­πεί σε έ­να κλασ­ι­κό Πα­λαιο­ελ­λα­δί­τη πο­λι­τι­κό. Τί­πο­τα πια δεν θυ­μί­ζει τον Βε­νι­ζέ­λο της κρη­τι­κής ε­πα­νά­στα­σης. Το μό­νο του μέ­λη­μα εί­ναι τα κρα­τι­κά συμ­φέ­ρο­ντα, ό­πως αυ­τός τα ερ­μη­νεύ­ει, α­νε­ξαρ­τή­τως αν γι’ αυ­τό πρέ­πει να θυ­σια­στούν ελ­λη­νι­κοί πλη­θυ­σμοί. Α­γνο­ώ­ντας πλή­ρως τους πρό­σφυ­γες και τις ορ­γα­νώ­σεις τους, υ­πέ­γρα­ψε το 1923 στη Λω­ζάν­νη την υ­πο­χρε­ω­τι­κή α­νταλ­λα­γή των πλη­θυ­σμών – “με­τα­νά­στευ­ση” ο­νο­μά­σθη­κε στα ε­πί­ση­μα κεί­με­να– και στη συ­νέ­χεια α­πο­δύ­θη­κε σε μια προ­σπά­θεια μη α­πο­ζη­μί­ω­σης των προ­σφύ­γων με βά­ση τις πραγ­μα­τι­κές τους πε­ριου­σί­ες που ε­γκα­τέ­λει­ψαν στους γε­νέ­θλιους χώ­ρους τους. Ει­δι­κά στην ε­κλο­γι­κή του πε­ρι­φέ­ρεια, ε­γκα­τέ­στη­σε πο­λύ λι­γό­τε­ρους πρό­σφυ­γες α­πό τους μου­σουλ­μά­νους που εί­χαν α­πε­λα­θεί στην Τουρ­κί­α. Ο λό­γος ή­ταν προ­φα­νής: Οι πε­ριου­σί­ες των μου­σουλ­μά­νων, που δι­καιω­μα­τι­κά θα έ­πρε­πε να μοι­ρα­στούν στους πολ­λα­πλά­σιους πρό­σφυ­γες, χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν α­πό την ε­κλο­γι­κή του πε­λα­τεί­α. Στη συ­νέ­χεια, και με με­σο­λα­βη­τή τον Ι­τα­λό δι­κτά­το­ρα Μου­σο­λί­νι, ο Βε­νι­ζέ­λος υ­πο­γρά­φει το 1930 την “Ελ­λη­νο­τουρ­κι­κή συν­θή­κη φι­λί­ας, ου­δε­τε­ρό­τη­τος και διαι­τη­σί­ας” πα­ρά την έ­ντο­νη α­ντί­δρα­ση των προ­σφύ­γων, τους ο­ποί­ους α­πεί­λη­σε με διώ­ξεις, με το γνω­στό Ι­διώ­νυ­μο. Για να δεί­ξει ε­πί πλέ­ον τα αι­σθή­μα­τά του προς την Τουρ­κί­α, ο Βε­νι­ζέ­λος προ­τεί­νει τον Κε­μάλ Α­τα­τούρ­κ για Νό­μπελ Ει­ρή­νης. Οι με­γά­λοι χα­μέ­νοι της ελ­λη­νο­τουρ­κι­κής  προ­σέγ­γι­σης ή­ταν οι πρό­σφυ­γες. Οι πε­ριου­σί­ες τους ι­σο­ψη­φί­στη­καν, πα­ρό­τι δε­κα­πλά­σιας α­ξί­ας, με αυ­τές των μου­σουλ­μά­νων που α­νταλ­λά­χθη­καν. Με τον τρό­πο αυ­τό το ελ­λη­νι­κό κρά­τος πλή­ρω­σε τις πο­λε­μι­κές α­πο­ζη­μιώ­σεις προς την Τουρ­κί­α.Η α­ντι­προ­σφυ­γι­κή συ­μπε­ρι­φο­ρά του Βε­νι­ζέ­λου συ­νε­χί­στη­κε με την α­πα­γό­ρευ­ση κα­θό­δου στην Ελ­λά­δα, το 1930, των προ­σφύ­γων με ελ­λη­νι­κή υ­πη­κο­ό­τη­τα α­πό τον μι­κρα­σια­τι­κό Πό­ντο, που εί­χαν κα­τα­φύ­γει στη Σο­βιε­τι­κή Έ­νω­ση και υ­πό­κει­ντο στις δια­τά­ξε­ις της συν­θή­κης της Λω­ζάν­νης. Η συ­μπε­ρι­φο­ρά της ελ­λη­νι­κής κυ­βέρ­νη­σης και του Ελ. Βε­νι­ζέ­λου κα­ταγ­γέλ­θη­κε ως α­ντι­συ­νταγ­μα­τι­κή τον Ια­νουά­ριο του 1931 α­πό τη γε­νι­κή συ­νέ­λευ­ση του Σω­μα­τεί­ου των εκ Ρω­σί­ας Ελ­λή­νων και χα­ρα­κτη­ρί­στη­κε “σκλη­ρή, πα­ρά­νο­μη, α­ντε­θνι­κή και α­πάν­θρω­πη”. Ζή­τη­σαν ε­πί­σης να α­να­λά­βει η Ελ­λά­δα την υ­πο­στή­ρι­ξη των δι­καιω­μά­των των Ελ­λή­νων της Ρω­σί­ας και να ζη­τή­σει α­πο­ζη­μιώ­σεις για τις τε­ρά­στιες ελ­λη­νι­κές πε­ριου­σί­ες που εί­χαν δη­μεύ­σει οι Σο­βιε­τι­κοί. Η άρ­νη­ση της ελ­λη­νι­κής κυ­βέρ­νη­σης εί­χε τρα­γι­κές ε­πι­πτώ­σεις στους Έλ­λη­νες  που κα­τοι­κού­σαν στη Σο­βιε­τι­κή Έ­νω­ση. Εμ­φα­νί­στη­καν πε­ρι­πτώ­σεις άρ­νη­σης έκ­δο­σης δια­βα­τη­ρί­ων α­πό την Ελ­λη­νι­κή Πρε­σβεί­α σε πρό­σφυ­γες που ή­ταν υ­πό ε­κτό­πι­ση στη Σι­βη­ρί­α ή στην Κε­ντρι­κή Α­σί­α. Η πο­λι­τι­κή αυ­τή ε­γκλώ­βι­σε στη Σο­βιε­τι­κή Έ­νω­ση δε­κά­δες χι­λιά­δες πρό­σφυ­γες α­πό τον μι­κρα­σια­τι­κό Πό­ντο. Αυ­τός εί­ναι έ­νας α­πό τους λό­γους που η ελ­λη­νι­κή ε­θνό­τη­τα θρή­νη­σε τό­σο με­γά­λο α­ριθ­μό (50.000) θυ­μά­των την πε­ρί­ο­δο των με­γά­λων στα­λι­νι­κών διώ­ξε­ων του 1937-1938.

Β. Αγτζίδης - Δεξια και Μικρά Ασία +ΣΧΟΛΙΟΝ

Δεξια και Μικρά Ασία

Συγγραφέας: 
Βλάσης Αγτζίδης 

Α­να­φε­ρό­με­νοι στην ήτ­τα των Ελ­λή­νων στη Μι­κρά Α­σί­α, δεν εί­ναι δυ­να­τόν να μην ο­μο­λο­γη­θεί ό­τι η κύ­ρια ευ­θύ­νη βα­ραί­νει το Λα­ϊ­κό Κόμ­μα και το Πα­λά­τι, τους τε­λι­κούς δια­χει­ρι­στές της κρί­σης α­πό τον Νο­έμ­βριο του ’20, δη­λα­δή το σύ­νο­λο της φι­λο­μο­ναρ­χι­κής πα­ρά­τα­ξης, που ε­φε­ξής θα α­πο­κα­λού­με “Πα­λαιο­δε­ξιά”. Η ήτ­τα, η ο­ποί­α υ­πήρ­ξε το α­πο­τέ­λε­σμα μιας ε­ξαι­ρε­τι­κά α­νορ­θο­λο­γι­κής συ­μπε­ρι­φο­ράς (ε­πα­να­φο­ρά του γερ­μα­νό­φι­λου βα­σι­λιά [ΑΝΕΥ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΩΣ ΕΔΕΙΞΑΝ, ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ, ΤΑ ΜΟΥΔΑΝΙΑ], διο­ρι­σμός α­νί­κα­νων στρα­τιω­τι­κών η­γε­τών [ΟΧΙ, ΗΣΑΝ ΟΛΟΙ ΙΚΑΝΟΙ, ΑΠΛΩΣ ΟΙ ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΟΙ ΕΓΙΝΑΝ ΓΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, ΟΧΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΟΣ, ΔΟΛΙΟΦΘΟΡΕΙΣ, ΜΙΚΡΟΠΡΕΠΕΙΣ (π.χ. ζητούσε ο φαντάρος μιά κουβέρτα και έλεγε ο αξιωματικός "να το πής στον Γούναρη") ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΩΣ ΡΙΨΑΣΠΙΔΕΣ π.χ. ΟΙ ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ-ΓΟΝΑΤΑΣ, πιστοί στο "ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΤΗΣ ΧΙΟΥ"!], κα­κή ορ­γά­νω­ση των πο­λε­μι­κών ε­πι­χει­ρή­σε­ων [ΟΧΙ], α­πα­γό­ρευ­ση αυ­το­-ορ­γά­νω­σης των Μι­κρα­σια­τών [ΑΝΟΗΤΟ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΤΙΚΟ ΤΕΧΝΑΣΜΑ ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΩΝ-ΟΣΟΙ -ΛΙΓΟΙ- ΜΙΚΡΑΙΑΤΕΣ ΕΙΧΑΝ ΠΑΕΙ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΛΙΠΟΤΑΚΤΟΥΣΑΝ!], α­πόρ­ρι­ψη του αι­τή­μα­τος αυ­το­νο­μί­ας της Ιω­νί­ας [ΟΜΟΙΩΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΗΣ ΡΗΤΗ ΑΠΟΡΡΙΨΙΣ ΑΠΟ ΑΓΓΛΙΑ!], α­πα­γό­ρευ­ση λει­τουρ­γί­ας της Μι­κρα­σια­τι­κής Ά­μυ­νας [ΟΜΟΙΩΣ, ΑΝΟΗΤΟ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΤΙΚΟ ΤΕΧΝΑΣΜΑ ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΩΝ, ΔΙ' ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΙΔΙΟ ΟΝΟΜΑ ΜΕ ΤΗΝ ΓΝΩΣΤΗ ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΙ], έλ­λει­ψη γραμ­μής ά­μυ­νας στη Σμύρ­νη [ΜΕΓΑΛΗ ΒΛΑΚΕΙΑ ΚΑΙ Η ΑΠΛΗ ΣΚΕΨΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ], α­πό­λυ­τη πο­λι­τι­κή και στρα­τιω­τι­κή ε­γκα­τά­λει­ψη του πο­ντια­κού ελ­λη­νι­σμού στον μι­κρα­σια­τι­κό βορ­ρά[ΣΩΣΤΟ] κ.ά.), η ο­ποί­α ο­φει­λό­ταν στο γε­γο­νός ό­τι η πα­ρά­τα­ξη αυ­τή ε­ξέ­φρα­ζε την ε­πο­χή ε­κεί­νη μό­νο τα νέ­α γρα­φειο­κρα­τι­κά στρώ­μα­τα της Πα­λαιάς Ελ­λά­δας. 
Τα συν­θή­μα­τα “Μι­κρά πλην έ­ντι­μος Ελ­λάς” και “Οί­κα­δε” α­ντα­να­κλούν με τον πλέ­ον έ­ντο­νο τρό­πο την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα αυ­τή [Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΗ, ΚΑΙ Η "ΔΕΞΙΑ" ΚΑΙ Ο ΒΕΝΙΖΕΛΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΑΝΤΙΛΗΦΘΗ ΟΤΙ Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΑΓΚΙΣΤΡΩΣΙ ΕΙΝΑΙ ΘΕΜΑ ΖΩΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ! ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ, ΟΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΤΗΣ ΗΤΤΗΣ ΔΕΝ ΗΡΘΑΝ ΑΚΟΜΗ! ΤΩΡΑ ΕΡΧΟΝΤΑΙ! ΟΠΟΙΟΣ ΕΧΕΙ ΤΟ ΠΑΡΑΛΙΟΝ ΘΑΧΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ! ΔΕΣ ΤΗΝ ΑΝΤΑΛΚΙΔΕΙΟ ΕΙΡΗΝΗ!]. Ι­δε­ο­λο­γι­κά, η πα­λαιο­δε­ξιά α­να­πτύ­χθη­κε στο πλαί­σιο του κρα­τι­κι­σμού του νε­α­ρού ελ­λη­νι­κού βα­σι­λεί­ου και του ι­διό­τυ­που ε­θνι­κι­σμού του βαλ­κα­νι­κού ελ­λη­νι­σμού, που πε­ριό­ρι­ζε τις ε­πι­διώ­ξεις του στη βαλ­κα­νι­κή εν­δο­χώ­ρα, τό­νι­ζε πε­ρισ­σό­τε­ρο την ελ­λη­νο­σλα­βι­κή α­ντί­θε­ση και χα­ρα­κτη­ρι­ζό­ταν α­πό μια φι­λο­τουρ­κι­κή προ­διά­θε­ση. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή μορ­φή υ­πήρ­ξε ο Ί­ων Δρα­γού­μης –ο πλέ­ον φω­τι­σμέ­νος εκ­πρό­σω­πος των δυ­νά­με­ων αυ­τών– ο ο­ποί­ος καλ­λιέρ­γη­σε συ­στη­μα­τι­κά τις αυ­τα­πά­τες πε­ρί ελ­λη­νο­τουρ­κι­κής συ­νεν­νό­η­σης [ΔΙΑΤΙ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕ ΤΟΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗ ΟΤΑΝ ΣΗΜΕΡΑ, ΜΕΤΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ, ΤΗΝ ΑΙΣΧΡΗ ΚΑΤΑΠΑΤΗΣΙ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΙΜΒΡΟΥ-ΤΕΝΕΔΟΥ ΚΑΙ ΤΙΣ 148 ΠΑΡΑΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗΝ  ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ, ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ  -ΟΧΙ ΜΟΝΟΝ ΟΙ ΔΕΞΙΟΙ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΤΟ "ΑΡΙΣΤΕΡΟ" ΠΑΣΟΚ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΑ Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΚΕ- ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΕΝΟΙ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΦΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ  ΣΤΗΝ Ε.Ε.]. Α­κό­μα και τη στιγ­μή που ο ελ­λη­νι­σμός έ­δι­νε την ύ­στα­τη μά­χη στο μι­κρα­σια­τι­κό μέ­τω­πο, ο ί­διος ο Δρα­γού­μης –αυ­τε­ξό­ρι­στος στο Πα­ρί­σι– θε­ω­ρού­σε ως μέ­γι­στο πραγ­μα­τι­κό ε­χθρό τον Βε­νι­ζέ­λο, κα­θώς και τους Μι­κρα­σιά­τες μα­ζί με τους Κρη­τι­κούς. Σε κα­μιά μορ­φή της πα­λαιο­δε­ξιάς δεν συ­να­ντού­με δια­φο­ρε­τι­κή  προ­σέγ­γι­ση. Οι μύ­χιες σκέ­ψεις του μέλ­λο­ντα δι­κτά­το­ρα Ιω­άν­νη Με­τα­ξά, ό­πως προ­βάλ­λουν α­πό το η­μερο­λόγιό του, έρ­χο­νται να ε­πι­βε­βαιώ­σουν αυ­τή την κα­τα­λυ­τι­κή δια­πί­στω­ση. Ε­πει­δή κα­νείς α­πό το χώ­ρο αυ­τό δεν εί­χε πι­στέ­ψει στο μι­κρα­σια­τι­κό εγ­χεί­ρη­μα, η διαχείριση υπήρξε εξαιρετικά ανορθολογική  –σε πο­λι­τι­κό και στρα­τιω­τι­κό ε­πί­πε­δο– και νο­μο­τε­λεια­κά ο­δή­γη­σε στην ήτ­τα.  
Μό­νο μέ­σα σ’αυ­τό το ι­δε­ο­λο­γι­κό πλαί­σιο μπο­ρεί να κα­τα­νο­η­θεί η ά­σχη­μη α­ντι­με­τώ­πι­ση του μι­κρα­σια­τι­κού πλη­θυ­σμού, τό­σο πριν την Ήτ­τα ό­σο και με­τά. Μια αρ­νη­τι­κή α­ντι­με­τώ­πι­ση που εκ­φρά­στη­κε με συ­γκε­κρι­μέ­νους τρό­πους οι οποίοι συ­νέ­βα­λαν στον ε­γκλω­βι­σμό του ελ­λη­νι­κού πλη­θυ­σμού με­τά την Ήτ­τα και τη σφα­γή με­γά­λου μέ­ρους του α­πό τα κε­μα­λι­κά στρα­τεύ­μα­τα. Για πα­ρά­δειγ­μα: στις 28 Ιου­νί­ου 1922 και ε­νώ εί­χε αρ­χί­σει να συ­ζη­τεί­ται σο­βα­ρά η α­παγ­γί­στρω­ση α­πό τη Μι­κρά Α­σί­α στα α­νώ­τε­ρα κυ­βερ­νη­τι­κά και στρα­τιω­τι­κά κλι­μά­κια, η κυ­βέρ­νη­ση θε­σπί­ζει το νό­μο 2670/22 με τον ο­ποί­ο α­πα­γο­ρεύ­τη­κε η έ­ξο­δος του ελ­λη­νι­κού πλη­θυ­σμού α­πό τη Μι­κρά Α­σί­α. Ο νό­μος προ­έ­βλε­πε αυ­στη­ρό­τα­τες ποι­νές, πει­θαρ­χι­κές και χρη­μα­τι­κές, στην πε­ρί­πτω­ση σύλ­λη­ψης πλοί­ων που με­τέ­φε­ραν πλη­θυ­σμό. Α­κό­μα και με­τά την κα­τάρ­ρευ­ση του με­τώ­που που άρ­χι­σε στις 30 Αυ­γού­στου, οι αρ­χές προ­σπα­θού­σαν να α­πο­κρύ­ψουν την εί­δη­ση α­πό τον ελ­λη­νι­κό πλη­θυ­σμό και να α­πο­τρέ­ψουν τη φυ­γή του. Υ­πάρ­χουν κα­ταγ­γε­λί­ες κα­τά των ελ­λη­νι­κών αρ­χών της Σμύρ­νης, για βί­αι­η παρεμπό­δι­ση α­να­χώ­ρη­σης Ελ­λή­νων της Ιω­νί­ας, λίγες μό­νον η­μέ­ρες πριν την εί­σο­δο του τουρ­κι­κού στρα­τού στην πό­λη.Φο­βε­ρό εί­ναι το πε­ρι­στα­τι­κό που α­να­φέ­ρει ο ι­στο­ρι­κός Γρη­γό­ρης Δαφ­νής στο έρ­γο του “Η Ελ­λάς με­τα­ξύ των δύ­ο πο­λέ­μων”: Ε­νώ εί­χε σπά­σει το μέ­τω­πο και ο τουρ­κι­κός στρα­τός προ­έ­λαυ­νε α­νε­μπό­δι­στος προς τη Σμύρ­νη, ο νε­α­ρός τό­τε πο­λι­τι­κός Γε­ώρ­γιος Πα­παν­δρέ­ου, που βρι­σκό­ταν στο γρα­φεί­ο του αρ­μο­στή Α­ρι­στεί­δη Στερ­γιά­δη, ρω­τά τον ε­πί­ση­μο εκ­πρό­σω­πο της Ελ­λά­δας “Για­τί δεν ει­δο­ποιεί­τε τον κό­σμο να φύ­γει;”  για να λά­βει την πα­ρα­κά­τω α­πά­ντη­ση α­πό τον Στερ­γιά­δη, τον ε­πί­ση­μο εκ­πρό­σω­πο της Ελ­λά­δας στην Ιω­νί­α: “Κα­λύ­τε­ρα να μεί­νουν ε­δώ να τους σφά­ξει ο Κε­μάλ, για­τί αν πά­νε στην Α­θή­να, θα α­να­τρέ­ψουν τα πά­ντα” [ΑΣΥΣΤΑΤΕΣ ΣΠΙΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΕΡΓΙΑΔΗ! Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΔΕΝ ΘΑΦΕΥΓΕ! ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: ΜΕΤΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Ο ΣΤΡ. ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΖΗΤΗΣΕ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΑΚΤΗΣ ΝΑ ΣΤΕΙΛΗ ΠΛΟΙΑ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΛΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΠΗΝΤΗΣΑΝ "ΟΧΙ ΘΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ"! ΤΟ ΙΔΙΟ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΕΡΥΘΡΕΣ! ΤΟ ΠΩΣ ΗΣΘΑΝΟΝΤΟ ΟΙ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΕΣ ΚΑΙ ΤΙ ΓΝΩΡΙΖΑΝ ΚΑΙ ΤΙ ΓΝΩΜΗ ΕΙΧΑΝ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΑΠΛΟ!]
Αυ­τή η προ­σέγ­γι­ση κα­θό­ρι­σε και τις συ­μπε­ρι­φο­ρές τις ε­πό­με­νες δε­κα­ε­τί­ες. Την προ­σπά­θεια ε­ξά­λει­ψης της ι­στο­ρι­κής μνή­μης του μι­κρα­σια­τι­κού ελ­λη­νι­σμού και την α­πό­κρυ­ψη της τε­ρά­στιας ση­μα­σί­ας της Ήτ­τας, κα­θώς και του με­γά­λου α­ριθ­μού των θυ­μά­των θα την βλέ­που­με διαρ­κώς για δε­κα­ε­τί­ες με­τα[ΔΥΣΤΥΧΩΣ, ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ!]Εί­ναι α­πο­κα­λυ­πτι­κά τα ό­σα εί­πε το 1957 α­πό το ε­πί­ση­μο βή­μα της Γε­νι­κής Συ­νέ­λευ­σης του Ο­Η­Ε ο Ευάγ­γε­λος Α­βέ­ρωφ, τό­τε υ­πουρ­γός Ε­ξω­τε­ρι­κών της κυ­βέρ­νη­σης Κ. Κα­ρα­μαν­λή: “...Ο πό­λε­μος αυ­τός (σ.τ.σ. ο μι­κρα­σια­τι­κός) έ­γι­νε διό­τι προ­σε­κλή­θη­μεν ό­πως συμ­με­τά­σχο­μεν εις αυ­τόν υ­πό της Αγ­γλί­ας, της Γαλ­λί­ας και της Ι­τα­λί­ας, αι ο­ποί­αι, δυ­νά­μει της Συν­θή­κης των Σε­βρών, ει­σέ­βα­λον εις την Μι­κράν Α­σί­αν και ε­κά­λε­σαν την Ελ­λά­δα  εις την α­κτήν, την ο­ποί­α ό­ντως κα­τέ­λα­βαν…Πρέ­πει να α­να­γνω­ρί­σο­μεν ό­τι η Τουρ­κί­α α­πή­ντη­σε με μί­αν υ­πε­ρη­φά­νειαν και μί­α γεν­ναιό­τη­τα, η ο­ποί­α της έ­δω­σε την ε­θνι­κή της α­νε­ξαρ­τη­σί­αν. Αλ­λά πρέ­πει να υ­πάρ­ξει προ­σο­χή προ­τού α­να­φερ­θεί ο πό­λε­μος αυ­τός ως πό­λε­μος ελ­λη­νι­κής κα­τα­κτή­σε­ως. Ή­το πό­λε­μος συμ­μα­χι­κής κα­τα­κτή­σε­ως, εις την ο­ποί­αν η Ελ­λάς ε­κλή­θη να λά­βει μέ­ρος, αλ­λά βε­βαί­ως δεν ή­το ελ­λη­νι­κός πό­λε­μος…”[ΑΘΛΙΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΟΝΟ ΠΟΛΕΜΟ ΠΟΥ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΘΕΜΑ ΕΠΙΒΙΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ!- ΛΕΜΕ, ΕΙΝΑΙ, ΔΙΟΤΙ ή ΘΑ ΑΠΟΚΤΗΣΩΜΕ ΤΗΝ ΙΩΝΙΑ ή ΘΑ ΠΕΘΑΝΩΜΕ! ΣΑΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΔΥΝΑΤΟΝ ή ΟΥΤΟΠΙΚΟΝ? ΠΙΘΑΝΩΣ! ΟΜΩΣ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΑΥΤΟ ΝΑΝΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΜΑΣ ΔΙΟΤΙ ΤΟ ΑΛΛΟ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΟΝ ΠΟΥ ΤΑΧΕΩΣ ΕΡΧΕΤΑΙ ΕΙΝΑΙ Η ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΟΥ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΚΑΙ ΣΤΡΑΓΓΑΛΙΣΜΟΝ ΤΗΣ ΚΥΡΙΩΣ ΕΛΛΑΔΟΣ!
Την ί­δια πε­ρί­ο­δο, ο ί­διος πο­λι­τι­κός α­πό την ί­δια θέ­ση, ό­πως και ο Πα­να­γιώ­της Πι­πι­νέ­λης, ζή­τη­σε ε­πι­σή­μως α­πό τον Αυ­στρια­κό υ­πουρ­γό Ε­ξω­τε­ρι­κών να ε­μπο­δί­σει τον Έλ­λη­να ι­στο­ρι­κό Πο­λυ­χρό­νη Ε­νε­πε­κί­δη να έ­χει πρό­σβα­ση στα κρα­τι­κά αρ­χεί­α της Βιέν­νης. Οι δύ­ο Έλ­λη­νες πο­λι­τι­κοί ε­πι­ζη­τού­σαν να μην έρ­θουν στο φως τα α­πο­κα­λυ­πτι­κά έγ­γρα­φα των Γερ­μα­νών και Αυ­στρια­κών δι­πλω­μα­τών της πε­ριό­δου 1909-1918, μέ­σα α­πό τα ο­ποί­α πρό­βα­λλε α­νά­γλυ­φα ό­λο το σχέ­διο του νε­ο­τουρ­κι­κού κο­μι­τά­του για ε­ξό­ντω­ση των χρι­στια­νι­κών ο­μά­δων της καθ’ η­μάς Α­να­το­λής. Ε­πί πλέ­ον, μέ­σα α­πό τις μαρ­τυ­ρί­ες των συμ­μά­χων της ε­θνι­κι­στι­κής Τουρ­κί­ας, α­πο­δει­κνυό­ταν το γε­γο­νός ό­τι δια­πρά­χτη­κε γε­νο­κτο­νί­α κα­τά των ελ­λη­νι­κών πλη­θυ­σμών της Μι­κράς Α­σί­ας. Το ε­πι­χεί­ρη­μα των Α­βέ­ρωφ και Πι­πι­νέ­λη ή­ταν ό­τι η δη­μο­σί­ευ­ση του αρ­χεια­κού υ­λι­κού θα έ­βλα­πτε τις ελ­λη­νο­τουρ­κι­κές σχέ­σεις.
Η πα­ρα­δο­σια­κή φι­λο­τουρ­κι­κή στά­ση της πα­λαιο­δε­ξιάς δια­μόρ­φω­σε μια συ­νεί­δη­ση α­νο­χής και αι­τιο­λό­γη­σης των ε­γκλη­μά­των που διέ­πρα­ξε ο τουρ­κι­κός ε­θνι­κι­σμός κα­τά των Ελ­λή­νων της Μι­κράς Α­σί­ας. Η α­νυ­παρ­ξί­α ο­ποιασ­δή­πο­τε α­να­φο­ράς στις σφα­γές των Ελ­λή­νων, α­κό­μα και α­πό τα θε­ω­ρού­με­να ως ε­θνι­κι­στι­κά κα­θε­στώ­τα των δύ­ο δι­κτα­το­ριών, εί­ναι α­πο­κα­λυ­πτι­κή. Οι Α­πρι­λια­νοί εί­χαν α­πα­γο­ρεύ­σει α­κό­μα και τη χρή­ση της λέ­ξης “Τούρ­κος” κα­τά τους ε­ορ­τα­σμούς της ε­πε­τεί­ου της 25ης Μαρ­τί­ου, α­ντι­κα­θι­στώ­ντας την με τη λέ­ξη “ε­χθρός”.
Έ­τσι, ό­ταν, α­πό τα μέ­σα της δε­κα­ε­τί­ας του ’80, οι Πό­ντιοι –ως πρώ­τη ο­μά­δα των Ελ­λή­νων της καθ’ ή­μάς Α­να­το­λής που διεκ­δί­κη­σε την α­να­γνώ­ρι­ση της γε­νο­κτο­νί­ας– δια­τύ­πω­σαν το σχε­τι­κό αί­τη­μα, συ­νά­ντη­σαν αρ­χι­κά την α­μη­χα­νί­α, κα­τό­πιν την άρ­νη­ση α­πό συ­γκε­κρι­μέ­να ά­το­μα και κύ­κλους που δια­τύ­πω­σαν γρα­πτώς τις α­ντιρ­ρή­σεις τους. Τέ­λος στη διελ­κυν­στίν­δα έ­δω­σε τε­λι­κά ο τό­τε υ­φυ­πουρ­γός Ε­ξω­τε­ρι­κών κ. Βύ­ρων Πο­λύ­δω­ρας με ε­πί­ση­μη α­να­κοί­νω­σή του τον Μά­ιο του 1992, που α­πο­τέ­λε­σε τον προ­άγ­γε­λο της ο­μό­φω­νης α­να­γνώ­ρι­σης της Γε­νο­κτο­νί­ας α­πό τη Βου­λή των Ελ­λή­νων δύ­ο χρό­νια αρ­γό­τε­ρα.